Bu makale, Amerika Birleşik Devletleri’nin tarihsel iç savaş sürecinden başlayarak, günümüzde artan toplumsal ve siyasi kutuplaşmaların ülkeyi nasıl yeniden bir “dağılma” ya da “süper güç” statüsünü yitirme sürecine götürebileceği fikrini tartışmaktadır. Makalede, sermayenin Çin’e kayması, doların rezerv para statüsünün sarsılması, tek kutuplu dünyadan çok kutuplu dünyaya geçiş ve Türk Devletleri Teşkilatı bağlamında ortaya çıkan yeni gelişmelere de değinilmektedir.

 

1. Giriş

 

Amerika Birleşik Devletleri (ABD), günümüzde sıklıkla “dünyanın en büyük süper gücü” olarak tanımlansa da tarihsel olarak incelendiğinde, iç çatışmalarla ve keskin dönüşümlerle yoğrulmuş bir geçmişe sahiptir. 1776’daki bağımsızlık ilanının ardından federal bir yapı inşa etmesi, kısa sürede kuvvetli bir ulus-devlete dönüşmesi ve özellikle 20. yüzyılda iki dünya savaşından “kazanan” konumunda çıkması, ABD’nin küresel bir güç hâline gelmesinde kritik rol oynamıştır.

 

Bununla birlikte, 19. yüzyılda yaşanan Amerikan İç Savaşı (1861-1865) gibi derin bir çatışma dönemi, ülkenin birliğinin dağılma eşiğine nasıl gelebileceğini göstermiştir. O dönem “bir arada kalmak ya da kalmamak” ekseninde yaşanan gerilim, bugün farklı dinamikler üzerinden yeniden tartışılmaktadır. Bu makalede, hem Amerikan İç Savaşı’nın temel noktalarını özetleyecek hem de ABD’nin 21. yüzyıldaki toplumsal, politik ve küresel zorluklarını ele alarak, ülkenin bütünlüğünün ve süper güç statüsünün tehdit altında olup olmadığı sorusuna odaklanacağız.

 

2. Amerikan İç Savaşı’nın Kısa Özeti

 

2.1. Tarihsel Arka Plan ve Nedenler

 

Amerikan İç Savaşı, 1861’de Konfedere Devletlerin (Güney eyaletleri) Birlik’ten (Kuzey eyaletleri) ayrılma kararıyla başladı. Bu ayrılmanın temel nedenleri arasında şunlar sıralanabilir:

 

Kölelik meselesi: Güney’in tarıma dayalı ekonomisi köle emeğine yoğun şekilde bağımlıydı. Kuzey ise endüstriyel bir dönüşüm geçiriyor ve köleliğin ahlaki ve ekonomik yönden sona ermesini savunuyordu.

 

Eyalet hakları: Güney eyaletleri, federal hükümetin giderek güçlenmesinden rahatsızdı ve kendi özerk alanlarını korumak istiyordu.

 

Ekonomik çatışma: Sanayileşmiş Kuzey ve tarımsal Güney arasındaki gümrük tarifeleri, ticaret politikaları ve ekonomik çıkarlar konusundaki farklılıklar, ülkeyi ikiye böldü.

 

2.2. İç Savaşın Seyri ve Sonuçları

 

İç Savaş, dört yıl boyunca devam etti ve yüz binlerce insanın hayatına mal oldu. Kuzey’in endüstriyel ve lojistik üstünlüğü, savaşın kazanılmasında belirleyici oldu. Savaşın sonunda kölelik resmen kaldırıldı ve eyaletlerin ayrılma girişimi bastırılmış oldu. İç Savaş sonrası dönemde “Yeniden Yapılanma (Reconstruction)” politikalarıyla Güney’in federal sisteme entegre edilmesi hedeflendi, ancak ırk temelli ayrışmalar ve siyasi sorunlar uzun yıllar boyunca tam olarak çözülemedi.

 

Bu süreç, ABD’nin federal yapısının ne kadar kırılgan olabileceğini göstermesi açısından tarihsel bir ders niteliğindedir.

 

3. Süper Güç Olma Yolculuğu

 

İç Savaş’ın ardından ABD, 20. yüzyılın başlarından itibaren hızlı bir ekonomik büyüme ve teknolojik gelişme yaşadı. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Avrupa’nın büyük ölçüde yıkıma uğraması, ABD’yi giderek daha güçlü bir ekonomik merkez konumuna taşıdı. İkinci Dünya Savaşı’nın galip güçlerinden biri olan ABD, savaş sonrasında kurulan uluslararası düzenin (Birleşmiş Milletler, Bretton Woods sistemi vb.) mimarlarından oldu ve küresel liderliğini pekiştirdi.

 

Soğuk Savaş dönemi, ABD’nin Sovyetler Birliği ile girdiği stratejik ve ideolojik rekabetin yanı sıra silahlanma, uzay yarışı ve diplomatik nüfuz mücadelesi ile geçti. Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılması ise ABD’nin rakipsiz kaldığı “tek kutuplu dünya” algısını güçlendirdi. Ne var ki bu algı, 21. yüzyılda ortaya çıkan yeni küresel ve iç zorluklarla sarsılmaya başladı.

 

4. Modern Amerika’da Kutuplaşma ve Dağılma Senaryoları

 

Günümüzde ABD’yi tehdit eden en önemli unsurlardan biri, derinleşen toplumsal ve siyasi kutuplaşmadır. Başlığımız “Amerika Dağınık Devletleri” kavramı ile, ülkenin farklı kesimleri arasındaki kopuş ve güvensizliğin artmasına işaret etmek istiyoruz. Peki bu durum, gerçekten de ülkenin dağılma sürecine girmesi ya da küresel süper güç statüsünü yitirmesi için bir zemin hazırlıyor mu?

 

4.1. Siyasi Kutuplaşma ve Partizan Ayrışma

 

ABD’de Cumhuriyetçi ve Demokrat partiler arasındaki ideolojik makas giderek açılmakta, ılımlı unsurların etkisi zayıflamaktadır. Parti içi fraksiyonlar, aşırı uç görüşlerin sesini daha fazla duyurmasına neden olurken, “iki partili sistem” toplumun bütününü temsil etmekte güçlük yaşamaktadır.

 

4.2. Ekonomik Eşitsizlik ve Toplumsal Gerilimler

 

ABD ekonomisi her ne kadar dünyanın en büyüğü olsa da gelir dağılımındaki uçurum giderek artıyor. Teknolojik gelişmeler ve küreselleşme, bazı kesimlere refah getirirken, özellikle kırsal ve sanayi bölgelerinde ekonomik sıkıntılar derinleşiyor.

 

İşsizliğin ve borçlanmanın yükselmesi, sosyal devlet mekanizmalarının yetersiz kalması gibi etkenler, toplumsal huzursuzluğu ve “sisteme” yönelik güvensizliği besliyor. Dünyanın en büyük ekonomisine sahip ülkenin, dünyanın en borçlu ülkesi olduğunu da unutmamak gerekiyor. Ve bu çıkmazı sürekli güç kullanarak çözmeye çalışıyor.

 

4.3. Demografik ve Kültürel Dönüşüm

 

ABD’de etnik ve dini çeşitlilik hızla artarken, bu durum farklı kimlik grupları arasındaki anlaşmazlıkları da görünür kılıyor. Göç ve çokkültürlülük tartışmaları, kutuplaşmayı artıran konular arasında yer alıyor.

 

Tarihsel olarak var olan ırksal adaletsizlik ve ayrımcılık meselesi, siyah Amerikalılar başta olmak üzere birçok etnik azınlığı olumsuz etkiliyor. Bu sorunlar zaman zaman kitlesel protestolarla gündeme geliyor.

 

4.4. Sosyal Medya ve Enformasyon Kirliliği

 

Özellikle 2016 başkanlık seçimlerinden bu yana sosyal medyanın siyaseti derinden etkilediği, dezenformasyon ve komplo teorilerinin hızlıca yayıldığı biliniyor. Bilgi ekosisteminin parçalı hâle gelmesi, farklı toplumsal grupların “alternatif gerçekliklerde” yaşamasına yol açıyor. Bu durum da ulusal uzlaşıyı ve ortak gelecek inşasını zorlaştırıyor.

 

5. Teksas Gerilimi: Modern Dönemde Eyalet Ayrışmasına Dair Bir Örnek

 

ABD’deki potansiyel “dağılma” senaryolarına dair güncel bir örnek, Teksas eyaletinde zaman zaman yükselen ayrılıkçı söylemlerdir. Teksas, gerek tarihsel bağlamı gerekse kültürel ve ekonomik özellikleri bakımından ABD’nin özerklik talebinin en yoğun seslendirildiği eyaletlerden biridir.

 

5.1. Tarihsel ve Kültürel Arka Plan

 

Teksas, 19. yüzyılda önce Meksika’dan bağımsızlığını ilan etmiş, ardından ABD’ye katılmış bir bölgedir. Bu süreç, Teksaslılar arasında güçlü bir “bağımsızlık ve özgün kimlik” duygusunun kök salmasına yol açmıştır. Eyalet, ABD İç Savaşı sırasında Konfederasyon tarafına katılmış olsa da savaş sonrası federal sisteme yeniden dâhil edilmiştir.

 

5.2. Ekonomik Güç ve Kaynaklar

 

Teksas, ABD’nin en büyük ekonomilerinden birine sahip olup özellikle petrol ve enerji sektöründe lider konumdadır. Zengin doğal kaynaklara ek olarak tarım, teknoloji ve imalat sektörlerindeki gelişmişlik düzeyi Teksas’ın ülke ekonomisi üzerindeki etkisini artırmaktadır.

 

5.3. Siyasi Ayrışma ve Ayrılıkçı Söylem

 

Eyaletin muhafazakâr eğilimli siyasi yapısı, zaman zaman federal hükümetin “baskın” olarak görülen politikalarına tepkiyi yükseltmektedir. Vergi politikaları, silah hakları ve göç gibi konularda Teksas’ta yaşayan bazı gruplar, “daha fazla eyalet özerkliği” veya “birlikten ayrılma” (Texit) fikrini seslendirmektedir.

 

Ayrılıkçı söylem şu an için yasal ve siyasi açıdan baskın bir güç konumunda olmasa da düzenlenen kampanyalar ve anketler, toplumun belirli bir kesiminde federal hükümete yönelik güvensizliğin altını çizmektedir.

 

5.4. Gerilimin Ulusal Etkileri

 

Teksas gibi güçlü bir eyalette artan “bağımsızlık” ve “özerklik” söylemi, diğer eyaletlerde de benzer eğilimleri tetikleyebilir. Bu durum, ABD’nin federal yapısındaki gerilimleri derinleştirebilir ve ülke içindeki bölünmeleri keskinleştirebilir. “Amerika Dağınık Devletleri” kavramının nasıl somutlaşabileceğine dair güncel bir örnek olan Teksas gerilimi, federal-yerel dengeler açısından kritik bir gösterge niteliğindedir.

 

6. Küresel Güç Dengeleri: Sermayenin Çin’e Kayması, Rezerv Para Endişesi ve Çok Kutuplu Dünyanın Doğuşu

 

ABD’nin iç politikadaki gerilimleri kadar, küresel ölçekte yaşanan ekonomik ve siyasi gelişmeler de ülkenin gelecekteki konumunu etkilemektedir.

 

6.1. Sermayenin Çin’e Kayması

 

Son yıllarda küresel sermaye akışlarının önemli bir kısmının Çin’e doğru yöneldiği görülmektedir. Çin’in devasa üretim kapasitesi, teknolojide hızlı ilerlemesi ve geniş iç pazar potansiyeli, yatırımcıların ilgisini çekmektedir.

 

ABD’nin yüksek üretim maliyetleri, politik istikrarsızlık sinyalleri ve ticaret savaşlarından kaynaklanan belirsizlikler, sermayenin alternatif pazarlara kaymasına yol açabilir.

 

6.2. Doların Rezerv Para Konumunun Sarsılması

 

yüzyılın ortalarından bu yana “rezerv para” statüsünde olan doların konumu, ABD ekonomisine büyük avantaj sağlamıştır. Petrol ticareti ve küresel finans piyasalarının ağırlıklı olarak dolar üzerinden işlemesi, Amerikan ekonomisine sürekli bir talep garantisi sunmuştur.

 

Ancak Çin başta olmak üzere birçok ülkenin çeşitli nedenlerle (siyasi gerilimler, ticari anlaşmazlıklar, merkez bankası rezerv politikaları vb.) rezervlerini çeşitlendirme arayışı, doların tek hâkim konumunu zamanla aşındırabilecek bir gelişmedir.

 

Kripto paralar ve dijital merkez bankası parası projeleri de uzun vadede doların küresel hakimiyetini tehdit edebilecek unsurlar olarak değerlendirilmektedir.

 

6.3. Tek Kutuplu Dünyadan Çok Kutuplu Dünyaya

 

Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle 1990’larda hız kazanan “tek kutuplu dünya” söylemi, artık yerini daha karmaşık bir uluslararası düzene bırakmaktadır. Çin, Rusya, Hindistan gibi bölgesel ve küresel aktörler yükselişte olup, ABD’nin etki alanını dengeleyici veya sınırlandırıcı politikalar izlemektedir.

 

Avrasya coğrafyasında enerji ve ticaret koridorlarının yeniden şekillenmesi, farklı blokların ortaya çıkması, ABD hegemonyası döneminin giderek gerilediğine dair işaretleri güçlendirmektedir.

 

6.4. Türk Devletleri Teşkilatı ve Yeni Bölgesel Güç Arayışları

 

Türk Devletleri Teşkilatı, bugüne kadar denenen tüm birlik çalışmalarının dışında ve yeni bir oluşum olarak ortadadır. Son dönemde bu teşkilatın önemi artmakta; enerji, ticaret, lojistik ve savunma iş birliği alanlarında ortak projeler geliştirilmektedir.

 

Bu tür bölgesel bütünleşme girişimleri, küresel sahnede “alternatif güç merkezleri” yaratmanın bir parçası olarak görülebilir. ABD’nin bölgedeki nüfuzu azalırken, bölgesel aktörler arası iş birlikleri önem kazanmaktadır.

 

Türk Devletleri Teşkilatı örneği, “çok kutuplu dünya” düzleminde, farklı coğrafyalarda yeni siyasal-ekonomik ağların oluşabileceğine ve ABD’nin küresel hegemonyasını uzun vadede zayıflatabilecek dinamiklere dikkat çekmektedir.

 

7. Olası Bir “Dağılma” mı, Yoksa Güç Kaybı mı?

 

ABD’deki mevcut kutuplaşma ve kurumlara yönelik güvensizlik, bazı uzmanların “ikinci bir iç savaş” veya “fiili bölünme” riskini tartışmasına yol açtı. Elbette Amerikan tarihinde yaşanan iç savaşın travmatik tecrübesi, siyaset kurumlarını bu tür radikal bir ayrışmadan mümkün olduğunca uzak tutmaya itiyor. Bununla birlikte, günümüzde fiziksel bir bölünmeden ziyade “kültürel ve siyasal bir kopuş” senaryosu sıkça dile getiriliyor. Ülkenin farklı bölgelerinde, farklı eyalet ve şehirlerde yaşanan politik, ekonomik ve kültürel çatışmalar, federal hükümetin yaptırım ve uzlaştırma kapasitesini test ediyor.

 

Öte yandan “dağılma” olmasa bile, ABD’nin küresel süper güç statüsünün zayıflaması ihtimali ciddi biçimde tartışılmakta. ABD’nin ekonomik büyüklüğünü ve yenilikçi gücünü sürdürebilmesi, aynı zamanda toplumsal birlik ve siyasi istikrarla yakından ilişkili. Derin iç gerilimler, yönetim zaafları ve uluslararası arenada belirsiz politika yaklaşımları, ABD’nin liderlik rolünü aşındırabileceği gibi, doların rezerv para statüsünün yıpranması veya Çin’in yükselen gücü gibi etkenler de bu süreci hızlandırabilir.

 

8. Sonuç

 

Amerika Birleşik Devletleri, tarihte büyük bir iç savaştan geçip yeniden bütünleşmesiyle “dağılmaya karşı dayanıklı” bir ülke olarak görülse de 21. yüzyılda iç politikadaki keskin kutuplaşma, ekonomik eşitsizlik, kültürel bölünmeler ve artan uluslararası rekabet, ABD’nin hem kendi içinde hem de küresel düzeyde ciddi meydan okumalarla yüzleştiğini göstermektedir.

 

Teksas gerilimi, federal hükümet ve eyaletler arasındaki olası çatışma alanlarını yansıtarak, “Amerika Dağınık Devletleri” kavramının hayal ürünü olmaktan uzak olduğuna dair sinyaller veriyor. Aynı zamanda, sermayenin Çin’e kayması ve doların rezerv para konumunun zayıflama ihtimali, ABD’nin küresel liderliğini sarsabilecek önemli faktörler olarak öne çıkmaktadır. Dünya düzeni, tek kutuplu yapıdan çok kutuplu yapıya doğru evrilirken, Türk Devletleri Teşkilatı gibi yeni bölgesel iş birliği oluşumları da bu dönüşümde etkili aktörler hâline gelmektedir.

 

Tarih, hiçbir imparatorluğun veya büyük gücün sonsuza dek hüküm sürmediğini gösterdiği gibi, ABD’nin de bu kuralın dışında tutulamayacağı da bir gerçek. Küresel ölçekte yaşanan ekonomik ve stratejik değişimler, ABD’nin gelecekteki rolünü yeniden tanımlamak zorunda kalabileceğine işaret ediyor. Zulm ile abad olunamayacağına inanan bir medeniyetin çocukları olarak bu inanç biz de daha da hakim. Dolayısıyla tarih açısından çok da uzak olamayan bir zamanda “Amerika Dağınık Devletleri” tartışmasının nasıl gerçeğe dönüştüğünü hep beraber göreceğiz. Bakalım ‘yeni dünya düzeni’ kime nasıl bir rol biçiyor ve herkes rolünü yerine getirebilecek mi? Yoksa yeni dünya düzeni tıpkı BOP gibi ters mi tepecek…

Toplam Okunma Sayısı : 733