BİRLEŞMİŞ MİLLETLER OHCHR

ÇİN HALK CUMHURİYETİ,

SİNCAN UYGUR ÖZERK BÖLGESİ'NDEKİ

İNSAN HAKLARI ENDİŞELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU

 

 

Çeviren: Cemal AKKUŞ

Türk Dünyası Yörük Türkmen Birliği Genel Sekreteri

 

 

 

 

 

31 August 2022

 

 

 

 

 

İÇİNDEKİLER

I.                   Giriş ............................................................................................................... 1-3

II.                Arka Plan ...................................................................................................... 3-5

III.              Çin'in terörizm ve “aşırılıkçılık” ile mücadele konusundaki yasal ve

politik çerçevesi ............................................................................................ 5-6

A. “Terörizm” ve “aşırılıkçılık” kavramlarının netliği ve kapsamı............... 6-8

B. Şüphelileri ve “risk altındaki” kişileri belirlemek için

uygulanan metodolojiler ............................................................................... 8-9

C. İddia edilen “terörist” veya “aşırılıkçı” davranışlara verilen

yanıtların kapsamı ve niteliği ………………..…………………………… 9-10

D. Önleyici, soruşturmacı ve zorlayıcı yetkilerin genişliği ve

Derecesi gözetim ve düzeltme …………………......…………………… 10-11

IV.             Hapis ve Diğer Özgürlükten Yoksun Bırakma............................................... 11

A.“Mesleki Eğitim ve Öğretim Merkezlerine” Yönlendirmeler ………...12-18

B. Ceza adalet sistemi yoluyla tutuklama ……………..…………………18-21

V.                “Mesleki Eğitim ve Öğretim Merkezlerinde” koşullar ve tedavi ……..…21-25

VI.             Diğer insan hakları kaygıları .......................................................................... 25

A. Dini, kültürel ve dilsel kimlik ve ifade ………………………..………25-30

B. Mahremiyet ve hareket özgürlüğü hakları …………..………………...30-32

C. Üreme hakları ………..………………………………………………..32-36

D. İstihdam ve işgücü sorunları ……………..…………………………...36-40

VII.           Ailenin ayrılması ve misilleme sorunları ....................................................... 40

A. Aile ayrılıkları ve zorla kaybetmeler ……….………….……………...40-42

B. Gözdağı verme, tehdit ve misilleme ……………..……………………42-43

VIII.        Genel değerlendirme ve öneriler ………………………………..……..…43-45

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I. Giriş

1. 2017 yılının sonlarında, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi (OHCHR), çeşitli sivil toplum grupları aracılığıyla, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde Uygur ve diğer ağırlıklı olarak Müslüman etnik azınlık topluluklarının üyelerinin yokedildiği veya ortadan kaybolduğuna dair artan iddialar almaya başladı. Çin Halk Cumhuriyeti (bundan böyle “XUAR” ve “Çin” olarak anılacaktır). 2018'de BM Gözaltında Zorla veya Gönülsüz Kayıplar Çalışma Grubu, Çin’den gelen vakalarda “Çin Hükümeti tarafından Sincan Uygur Özerk Bölgesinde “yeniden eğitim” kamplarının başlatılmasıyla” “dramatik” bir artış olduğunu bildirdi. O zamandan beri çok sayıda araştırma, çeşitli sivil toplum kuruluşları, düşünce kuruluşları ve medya kuruluşları tarafından yayınlanan soruşturma raporlarının yanı sıra mağdurların kamuya açık hesapları, sözde “kamplarda” geniş çapta keyfi alıkoyma iddiasında bulundu. Bunların yanı sıra cinsel şiddet ve zorla çalıştırma dahil olmak üzere işkence ve diğer kötü muamele iddiaları da beraberinde geldi.

2. BM Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi, Çin'in Ağustos 2018'deki periyodik raporunu gözden geçirmesi sırasında, Çin'de dini aşırılığa karşı koyma bahanesi altında çok sayıda etnik Uygur ve diğer Müslüman azınlığın gözaltına alındığına dair sayısız rapor nedeniyle endişelerini dile getirdi. Hükümet ise, “küçük suçlar” işlemiş kişiler için Mesleki Eğitim Merkezleri bulunduğunu belirtti. Daha sonraki politika belgelerinde Hükümet, bu tür merkezleri terörizme karşı koyma ve ülkedeki “aşırılığı” önleme veya bunlara karşı koyma stratejilerinin bir parçası olarak sunmuş, aynı zamanda bölgede kalkınmaya, istihdam yaratılmasına ve yoksulluğun azaltılmasına katkıda bulunduğunu ifade etmiştir.

3. İddiaların genişliği ve ağırlığı ile alınan bilgilerin doğası ışığında, OHCHR 2018'den beri iddiaları doğrulamak için ÇİN’e erişim istemiştir. Aynı zamanda 48/141 sayılı Genel Kurul kararı uyarınca ve mevcut kaynaklar dahilindeki küresel yetkisine dayanarak, OHCHR, kamuya açık resmi belgelerin yanı sıra araştırma materyali, uydu görüntüleri ve diğer açık kaynaklı bilgileri gözden geçirip, eleştirel bir şekilde analiz ederek, bunların kökenlerini, güvenilirliklerini ve ağırlıklarını aşağıdaki kriterlere uygun olarak inceleyerek durumu izlemeye ve iddiaları değerlendirmeye devam etmiştir. (Standart OHCHR metodolojisi) OHCHR'nin incelemesi boyunca, yasalar, politikalar, istatistiki veriler, mahkeme kararları ve Hükümet tarafından kamuya açıklanan resmi açıklamalar ve Resmi Raporlar dahil olmak üzere resmi hükümet belgelerine, bilgilerine ve ayrıca Sözleşmede yer alan diğer bir dizi belgeye özel önem verildi. Kamusal veriler ve OHCHR'nin güçlü resmi göstergelerine dayanarak iddiaların gerçek olma olasılığının yüksek olduğu değerlendirildi. OHCHR ayrıca, BM insan hakları antlaşma organları önündeki incelemeleri bağlamında ve BM Özel Prosedürleri bildirimlerine verilen yanıtlar da dahil olmak üzere, Çin hükümeti tarafından sunulan bilgileri yakından inceledi  ve Çin'deki akademik ve diğer kurumlar tarafından kendisine sunulan materyalleri inceledi.

4. Devam eden bu diyalog sürecinin bir parçası olarak, OHCHR, 17 Mart 2021'de Çin'in Cenevre'deki Birleşmiş Milletler Daimi Temsilciliğine resmi olarak, resmi veriler de dahil olmak üzere özel ilgi alanlarına ilişkin çeşitli alanları detaylandıran belirli bilgi setleri için bir talep gönderdi. Ancak bu aşamaya kadar materyal incelemesine dayalı, resmi bir yanıt alınmamıştır. 19 Temmuz 2021'de OHCHR, Çin’de terörle mücadele ve “aşırılığın” önlenmesi ve bunlarla mücadele ile ilgili olarak geçerli yasal çerçeveyi tartışmak için ilgili Hükümet yetkilileriyle bir toplantı önerdi.

5. Kapsamlı belgelere ek olarak OHCHR, standart uygulaması ve metodolojisine uygun olarak, Çin’deki durum hakkında doğrudan ve ilk elden bilgi sahibi olan bireylerle, (24 kadın ve 16 erkek) 40 kişi ile derinlemesine görüşme gerçekleştirdi. (23 Uygur, 16 Kazak, 1 Kırgız). Görüşülen kişilerin 26'sı 2016'dan beri Çin’deki çeşitli tesislerde gözaltına alındıklarını veya çalıştıklarını belirtti. OHCHR her vakada diğer kaynaklardan bu kişilerin güvenilirliğini ve inanılırlığını, iletilen bilgilerin doğruluğunu ve elde edilen bilgilerle tutarlılığını değerlendirdi. Görüşmeleri güvence altına almak önemli zorluklar ortaya çıkardı. Görüşmelerin çoğu, COVID ile ilgili ve/veya güvenlik nedenleriyle uzaktan gerçekleştirildi. “Zarar verme” ilkesine ek olarak, bilgi sağlayan kişilerin korunmasını artırmak için standart OHCHR uygulamasına uygun olarak ek önlemler alınmıştır.

6. Bu belgede yer alan değerlendirme, Çin'in Taraf Devlet olduğu insan hakları anlaşmalarında, özellikle de Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme'de (CERD) yer alan, Çin'in uluslararası insan hakları hukuku kapsamındaki yükümlülüklerine dayanmaktadır. İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme (CAT), Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW), Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (ÇHS), Uluslararası Sözleşme Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar (CESCR) ve Engelli Kişilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (CRPD) dışında, Çin ayrıca, henüz onaylamamış olsa da, Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi'ni (ICCPR) imzalamıştır. Sonuç olarak, hukuken bu antlaşmanın amaç ve hedefine aykırı hareketlerden kaçınmakla yükümlüdür. Ayrıca Çin, özellikle uluslararası örf ve adet hukuku olarak kabul edilen insan hakları normlarına tabidir. Yaşama hakkı, ırk, din veya cinsiyete dayalı ayrımcılığın yasaklanması ve din özgürlüğü hakkı bunların başında gelir. Ayrıca, bazı insan hakları normları da uluslararası hukukun jus cogens veya emredici normları olarak kabul edilir ve tanınır. Devletler, uluslararası toplumun bir parçası olarak hiçbir koşulda hiçbir sapmaya izin verilmeden bu normları kabul eder. Bunlar, keyfi olarak yaşamdan mahrum bırakma, işkence, kölelik, keyfi gözaltı, ırk ayrımcılığı ve insanlığa karşı suçlar da dahil olmak üzere uluslararası suçların işlenmesi yasaklarını içerir. Son olarak, OHCHR, Birleşmiş Milletler terörle mücadele belgelerinde ve şiddet içeren aşırılıkçılığın önlenmesi ve bunlarla mücadelede yer alan standartları ve ayrıca Uluslararası Çalışma Örgütü'nün işçi hakları sözleşmelerini değerlendirdi.

7. Değerlendirme, standart OHCHR uygulamasına göre olgusal yorumlar için Hükümet ile paylaşıldı. Hükümetin yanıtı, taleplerine binaen bu raporun ekindedir.

8. Hükümet ayrıca, Yüksek Komiser'e Eylül 2018'de Çin'i ziyaret etmesi için bir davetiye gönderdi. COVID-19 salgını ve böyle bir ziyaretin parametrelerinin tartışılması gereği nedeniyle, ziyaret konusunda mutabakata ancak Mart 2022'de varıldı. Ziyaretin bir parçası olarak, Çin Hükümeti ile, Nisan ve Mayıs 2022'de gerçekleşen ziyarete hazırlık amacıyla bir ön ekibin konuşlandırılmasının ardından Yüksek Komiser'in ÇİN’i ziyaret etmesi konusunda anlaşmaya varıldı.

 

II. Arka Plan

9. Uygur Özerk Bölgesi, 25,85 milyonluk nüfusuyla toplam topraklarının altıda birini kaplayan Çin'in en büyük bölgesidir. Kömür, gaz, petrol, lityum, çinko ve kurşun gibi kaynaklar açısından zengin olmasının yanı sıra pamuk gibi önemli bir tarımsal üretim kaynağıdır. Afganistan, Hindistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Pakistan, Rusya Federasyonu ve Tacikistan ile dış sınırlarını paylaştığı için bölge, Orta Asya pazarlarına ve ötesine önemli güzergahlar ve erişim imkanı sağlıyor.

10. Demografik olarak, Uygur Özerk Bölgesi Çin'de en hızlı büyüyen bölgelerden biri olmuştur ve etnik bileşimi 1949'dan beri kademeli olarak değişmiştir. 1953'te, ilk nüfus sayımı sırasında, bölgedeki toplam nüfusun yüzde 75'inden fazlasını, ağırlıklı olarak Sünni Müslüman olan Uygurlar oluşturuyordu ve etnik Han Çinlileri yüzde yediyi oluşturuyordu. Bölgede yaşayan diğer ağırlıklı Müslüman etnik gruplar arasında alfabetik sırayla Hui, Kazak, Kırgız, Moğol ve Tacik halkları yer almaktadır. Son nüfus sayımına ve hükümetin “Sincan Nüfus Dinamikleri ve Verileri” konulu raporuna göre, hem Han hem de Uygur etnik gruplarının genel nüfusu artarken, Uygur nüfusu şimdi bölge toplamının yaklaşık yüzde 45'ini ve Han Çinlileri yaklaşık yüzde 42'sini oluşturuyor. Bu kaymalar, büyük ölçüde, Hükümet politikalarının sağladığı teşvikler de dahil olmak üzere, batı bölgelerine etnik Han göçünün bir sonucu gibi görünüyor.

11. Tarihsel olarak, Uygur Özerk Bölgesi’nin nüfusu Çin'deki en yoksullardan biridir. Merkezi makamlar tarafından çok sayıda kalkınma ve yoksullukla mücadele politikasının odak noktası olmuştur. Devlet medyasına göre, 2014 ve 2018 yılları arasında Uygur Özerk Bölgesi’nde 2,3 milyon insan yoksulluktan kurtuldu ve bunların 1,9 milyonu en yüksek nüfusa sahip olan güney Sincan'dandı. Resmi Hükümet bilgilerine göre, Xinjiang 2021'de gayri safi yurtiçi hasılada (GSYİH) %7 büyüme, kentsel ve kırsal bölge sakinleri için kişi başına harcanabilir gelirde % 8 ve yüzde 10,8 artış kaydetti. Ayrıca, şehir ve kasabalarda 1,69 milyon kırsal konut ve 1,56 milyon devlet destekli konut projesinin inşa edildiği bildirildi. Bununla birlikte, BM İnsan Hakları Mekanizmaları, uzun yıllar boyunca Uygur Özerk Bölgesi dahil olmak üzere etnik bölgelerdeki ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda ayrımcılık konusunda endişeler dile getirdi.

12. Temmuz 2009'da bölgesel başkent Urumçi'de ayaklanmalar patlak verdi. Dönemin Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri, şiddetin nedenlerinin araştırılması için çağrıda bulundu. Hükümet, “1990'dan 2016'nın sonuna kadar ayrılıkçı, terörist ve aşırılık yanlısı güçlerin Sincan'da binlerce terörist saldırı düzenleyerek çok sayıda insanı öldürdüğünü, masum insanların ve yüzlerce polis memurunun zarar görmesi ve mülke ölçülemeyecek derecede zarar verilmesi”  söz konusu olduğunu bildirdi. Ayrıca, Uygur Özerk Bölgesi dışındaki farklı Çin şehirlerinde çok sayıda insanı öldüren ve Hükümet'in kendi adına tutarlı bir şekilde karakterize ettiği bir dizi şiddet olayı yaşandı. Aynı zamanda, Çinli yetkililer ve daha yaygın olarak uluslararası toplumda BM terörle mücadele yaptırımlarına tabi olarak Afganistan ve Suriye de dahil olmak üzere silahlı gruplarda savaşçı olarak çok sayıda Uygur'un katılımı rapor edilmeye devam etti ve her iki taraf için de endişe kaynağı olmaya devam etti.

13. Mayıs 2014'te, bu gelişmelerin ardından Hükümet, Uygur Özerk Bölgesi'nde dini “aşırılıkçılık” ve ayrılıkçılıkla ilişkilendirdiği terör tehditleriyle mücadele etmek için “Sert Grev” kampanyası olarak adlandırdığı kampanyayı başlattı. 2019 Raporunda Hükümet, "2014'ten bu yana, Sincan'ın 1.588 şiddet ve terör çetesini yok ettiğini, 12.995 teröristi tutukladığını, 2.052 patlayıcı cihaz ele geçirdiğini, 30.645 kişiyi 4.858 yasadışı dini faaliyetten dolayı cezalandırdığını ve 345.229 adet yasadışı dini materyale el koyduğunu" belirtti. Hükümet, 2016'dan bu yana Uygur Özerk Bölgesi'nde hiçbir terör olayı olmadığını bildirerek yaklaşımının başarısını iddia etti.

 

III.    Çin'in Terörizm ve “Aşırılıkçılık”la Mücadele

Konusundaki Yasal Ve Politik Çerçevesi

14. Resmi açıklamalarında hükümet, “Sincan ile ilgili meselelerin özünde şiddet içeren terörizm ve ayrılıkçılıkla mücadele olduğunu” ve bunu “yasalara uygun olarak” yaptığını vurgulamıştır. Hükümet, Mart 2019 tarihli “Sincan'da Terörizm ve Aşırıcılıkla Mücadele ve İnsan Haklarının Korunması” konulu Beyaz Kitabında, Çin yasalarının “terörizm ve aşırılıkçılığı kontrol altına almak ve bunlarla mücadele etmek, yasal faaliyetleri korumak, yasa dışı eylemleri engellemek, aşırılığı sınırlamak, sızmaya karşı direnmek ve suçları önlemek ve cezalandırmak için güçlü yasal araçlar” olduğunu,  ve “Şincan'ın ilkelerini desteklediğini” iddia etti. Ayrıca, Uygur Özerk Bölgesi’ndeki yerel yönetimin “dini inanç özgürlüğü de dahil olmak üzere medeni haklara tam olarak saygı duyduğunu ve koruduğunu” vurguladı.

15. Uluslararası hukuka uygun olarak, Birleşmiş Milletler kararları ve diğer belgeler, Devletlerin terörizm ve şiddet içeren aşırıcılıkla mücadele tedbirlerinin insan haklarına ve hukukun üstünlüğüne sıkı sıkıya bağlı olması gerektiğini sürekli olarak vurgulamaktadır. Bir yanda etkili terörle mücadele ve şiddet karşıtı aşırıcılık önlemlerinin ve diğer yanda insan haklarının korunmasının birbiriyle çelişen hedefler olmadığını, birbirini tamamlayıcı ve birbirini güçlendirdiğini kabul ediyorlar. İnsan hakları standartlarıyla uyumlu bir terörle mücadele müdahalesinin sağlanması, ilgili mevzuatın ve geçerli politikaların, insan hakları risklerini ve etkilerini gerektiği gibi dikkate alan ve ele alan, keyfi ve ayrımcı uygulamayı hariç tutan ve ihlallere karşı uygun güvenceleri ve çareleri içeren bir çerçeve sağladığından emin olmayı gerektirir. BM Yüksek Komiseri ve BM Özel Raportörü, diğerlerinin yanı sıra, terörle mücadele ederken insan hakları ve temel özgürlüklerin desteklenmesi ve korunmasına ilişkin konuların birçok hukuk sisteminde nasıl bir sorun olmaya devam ettiğinin altını çizdi.

16. Çin, özel ulusal güvenlik ve terörle mücadele mevzuatı, genel ceza hukuku ve ceza muhakemesi hukukundan ve ayrıca din ve “aşırılıklardan arındırma” ile ilgili resmi düzenlemelerden oluşan bir “terörle mücadele hukuk sistemi” olarak tanımladığı şeyi geliştirmiştir. ”. Hem ulusal düzeyde hem de Uygur Özerk Bölgesi düzeyinde bu yasa ve yönetmeliklerin çoğu, “Grev Sert” kampanyası bağlamında 2014 ve 2018 yılları arasında kabul edilmiş veya revize edilmiştir. Bu gelişmelere çok sayıda resmi politika beyanı ve açıklayıcı pozisyon eşlik etmiştir.

 

A.     “Terörizm” Ve “Aşırılıkçılık” Kavramlarının Netliği, Genişliği Ve Kapsamı

17. Hem ÇHC Terörle Mücadele Yasası (“CTL”) hem de ÇHC Terörle Mücadele Yasası (“XIM”) için Sincan Uygulama Tedbirleri terörü şu şekilde tanımlamaktadır:

“Siyasi, ideolojik veya diğer amaçlarına ulaşmak için şiddet, yok etme, korkutma gibi yöntemlerle toplumsal panik yaratan, kamu güvenliğini tehlikeye atan, kişilere veya mülklere saldıran veya ulusal organları veya uluslararası kuruluşları zorlayan önerme ve eylemler”.

18. Tanımın unsurları geniş bir şekilde ifade edilmiştir. “Önermeler”, “sosyal panik” ve “diğer hedefler” gibi kavramlar açıkça tanımlanmamıştır ve potansiyel olarak yeterli bir ciddiyetten ve terör eyleminde bulunmaya yönelik kanıtlanabilir niyetten önemli ölçüde uzaklaştırılmış çok çeşitli eylemleri kapsayabilir. Hem CTL hem de XIM'de, terörizm tanımına bir miktar netlik sağlayan “terörist faaliyetler”i oluşturan eylemlerin bir listesi eşlik etmektedir:

“Bu Kanunun amacı bakımından, “terörist faaliyetler”, terör mahiyetindeki aşağıdaki davranışları ifade eder: (1) Can kayıplarına, ağır mal kaybına, halka zarara neden olan veya vermeye teşebbüs eden faaliyetleri organize etmek, planlamak, hazırlamak veya yürütmek. Tesisler, sosyal düzenin bozulması ve diğer ciddi sosyal zararlar; (2) Terörizmi savunmak, terör faaliyetlerini teşvik etmek veya terörizmi savunan makaleleri yasadışı olarak tutmak veya diğer kişileri halka açık yerlerde terörizmi savunan kostüm veya semboller giymeye zorlamak; (3) Terör örgütlerini örgütlemek, yönetmek veya terör örgütlerine katılmak; (4) Terör örgütlerine, teröristlere bilgi, fon, malzeme, işgücü hizmetleri, teknolojiler, yerler ve diğer destek, yardım ve kolaylık sağlamak, terör eylemlerinin uygulanması veya terör eylemleri konusunda eğitim; (5) Diğer terörist faaliyetler” (resmi olmayan çeviri).

19. Listelenen faaliyetler genellikle Ceza Kanununda suç sayılan davranışlara tekabül etmektedir. Bununla birlikte, yine, listelenen faaliyetlerin bir kısmı, bunların neleri kapsayabileceğine dair daha fazla açıklama yapılmadan, belirsiz ve/veya öznel terimlerle ifade edilmeye devam etmektedir. örneğin, “toplumsal düzenin bozulması ve diğer ciddi sosyal zararlar”.

20. İlgili hükümlerin yorumuna ilişkin daha fazla açıklama, Yüksek Halk Mahkemesi, Yüksek Halk Savcılığı, Bakanlık tarafından ortaklaşa yayınlanan Mart 2018 “Terör ve Aşırılık İçeren Ceza Davalarının Görülmesinde Kanunun Uygulanmasına İlişkin Bazı Konulara İlişkin Görüşler” belgesinde verilmiştir. Kamu Güvenliği ve Adalet Bakanlığı görüşünde, Ceza Kanunu'nun 120. maddesinin terör örgütü kurma, yönlendirme veya aktif olarak katılmaya ilişkin bazı hükümlerinin yorumlanması ve uygulanmasına ilişkin rehberlik sunulmaktadır. Görüş, terörist olarak kabul edilen belirli faaliyetlerin daha fazla tanımlanmasına yardımcı olmakla birlikte, örneğin aşağıda tartışıldığı gibi çeşitli terör suçlarının tanımındaki “aşırılık” teriminin kapsamı dahil olmak üzere tüm endişeleri ele almamaktadır.

21. Bu itibarla, tanımların kapsamının meşru protesto, muhalefet ve diğer insan hakları faaliyetleri veya gerçek dini faaliyet eylemlerinin “terörizm” veya “terörist faaliyetler” kapsamına girme potansiyelini taşıdığına dair endişeler bulunmaktadır. Ve sonuç olarak, uluslararası insan hakları hukuku kapsamında korunan meşru faaliyetlere zorlayıcı yasal kısıtlamalar getirilmesi amacı görülmektedir. Bu tür hükümler, bireylere veya topluluklara karşı -kasıtlı veya kasıtsız olarak- ayrımcı veya keyfi bir şekilde kullanılmaya karşı savunmasızlık içermektedir.

22. “Aşırılık” ile ilgili olarak, Xinjiang Din İşleri Yönetmeliği (“XRAR”), “dini aşırılık” tanımına atıfta bulunur.

“Dini öğretilerin çarpıtılması ve aşırılığın teşvik edilmesinin yanı sıra, şiddetin, toplumsal nefretin ve insanlık karşıtlığının teşvik edilmesi gibi diğer aşırı düşünce, konuşma ve davranış biçimleri”.

Bu nedenle, XRAR “aşırılıkçı… fikirleri”, “düşünceyi”, “faaliyetleri”, “giysileri”, “sembolleri”, “işaretleri” ve “içeriği” yasaklar, ancak bu unsurları neyin oluşturduğuna dair çok az netlik sağlar.

23. Uygur Özerk Bölgesi Aşırılıktan Kurtulma Yönetmeliği (“XRD”), “aşırılığı” “dini öğretileri çarpıtmak veya nefreti veya ayrımcılığı teşvik etmek ve şiddeti savunmak için başka araçlar kullanan önermeler ve davranışlar” olarak ve “aşırılık”ı “Radikal dini ideolojiyi yayan ve normal üretim ve geçim kaynaklarını reddeden ve bunlara müdahale eden aşırılıkçılığın etkisi altında” “konuşma ve eylemler” olarak tanımlar. Bu yönetmelik ayrıca, “normal kültürel ve eğlence faaliyetlerine müdahale etmek, radyo ve televizyon gibi kamu mal ve hizmetlerini reddetmek veya reddetmek” de dahil olmak üzere tümü yasaklanması gereken “birincil aşırılık ifadelerinin” açık uçlu bir listesini de içermektedir: “Düzensiz sakallar veya isim seçimi yoluyla dini fanatizmi yaymak” ve “aile planlaması politikalarının uygulanmasına kasten müdahale etmek veya baltalamak”. Bu bağlamda, BM araçları konuya yaklaşırken, Çin yasa ve politikasının, eleştirel niteleyici “şiddet” sıfatı olmaksızın, genel olarak “aşırılıkçılığa” sürekli olarak atıfta bulunmasını dikkate değer bulmuştur.

24. Bu itibarla, yasal metinler, aksi takdirde dini uygulamalarla ilgili olarak kişisel tercih meselesi olarak yorumlanabilecek şeyleri “aşırılıkçılık”  ve terörizm  kavramı ile birleştiriyor gibi görünmektedir. Ve “aşırılık”, terörle mücadele hedefi veya bahanesi altında hedef alınabilecek davranış yelpazesini önemli ölçüde genişletmektedir. Geniş bir şekilde ifade edilen veya belirsiz tanımların uygulanması yoluyla bu tür bir birleştirme; örneğin, “kitaplar, sesli ve görüntülü materyaller aracılığıyla terörizmin ve aşırıcılığın teşvik edilmesi” veya “kitaplar, ses ve video materyalleri veya başka şeyler ürettiklerinin, dağıttıklarının ve terörizmi veya aşırılığı vaaz ettiklerinin farkında olmalarına rağmen” ifadeleri “Aşırılığı” neyin tanımladığına veya oluşturduğuna ilişkin son derece öznel kavramlar olması nedeniyle, insan haklarının teşviki ve korunmasına ilişkin BM Özel Raportörü temel özgürlükler çerçevesinde terörle mücadele ederken şunu savunmaktadır:

“… teriminin bağlayıcı uluslararası hukuk standartlarında bir karşılığı yoktur ve bir ceza hukuku kategorisi olarak işlediğinde, hukuki kesinlik ilkesiyle bağdaşmaz; bu nedenle, belirli temel insan haklarının uygulanmasıyla kendiliğinden uyumsuzdur.”

 

B.                           "Aşırılık" "Riskinde" Şüphelileri ve Kişileri Belirlemek İçin

Uygulanan  Metodolojiler

25. Belirtildiği gibi, 2017 Uygur Özerk Bölgesi Aşırılıktan Kurtulma Yönetmeliği (“XRD”), yasaklanması gereken “aşırılıkçılığın etkisi altındaki sözler ve eylemler” olarak tanımlanan 15 “birincil aşırılık ifadesi” listesini içermektedir. Bu liste SUAR'ın çeşitli yerlerinde ortaya çıkan bu tür listelerin standartlaştırılması ve kodlanması için bir girişim olmuş olabilir, özellikle de yerel yetkililerin ve polis departmanlarının Aralık 2014'te dağıtmaya başladığı bildirilen 75 dini aşırılık belirtisinden oluşan bir liste. Dini aşırılığın bu "işaretleri" ve "birincil ifadeleri" listeleri, temel özgürlüklerin kullanımına uygun düşen ve kendiliğinden şiddet veya potansiyel şiddet eylemi ile bağlantılı olmayan davranışları içerir. Örnekler arasında “radyo ve televizyonu reddetme”; “genç ve orta yaşlı, iri sakallı erkekler”; “içkiyi ve sigarayı aniden bırakmak ve içki ve sigara içen diğer kişilerle etkileşime girmemek”; ve “futbol ve şarkı yarışmaları gibi normal kültürel ve sportif faaliyetlere direnme” bulunmaktadır.

26. Geniş anlamda ifade edilen farklı görüşlerin ifade edilmesiyle bağlantılı çeşitli davranış biçimleri de bir “aşırılık” işareti olarak kabul edilmektedir. Örneğin; “mevcut politikalara ve düzenlemelere direnme”; “Öğrenme deneyimi alışverişinde bulunmak için cep telefonu metin mesajlarını ve WeChat ve diğer sosyal sohbet yazılımlarını kullanmak, yasadışı dini propaganda materyallerini okumak”; “yasadışı siyasi ve dini kitaplar ve görsel-işitsel ürünleri taşımakveya konutta bulundurmak”; veya “Yurtdışı dini radyo ve televizyon programlarının yasa dışı olarak dinlenmesi, izlenmesi ve yayılması amacıyla uydu alıcıları, internet, radyo ve diğer ekipmanların kullanılması”, “hükümet propagandasına direnme” ve “normal filmleri ve TV kanallarını izlemeyi reddetme”…

27. Ayrıca, listeler, örneğin aile planlaması politikaları gibi diğer yasa ve politikaların ihlallerini de içermektedir. Bu, söz konusu başka bir yasayı veya politikayı ihlal eden bir kişinin yalnızca kendi ihlali nedeniyle o yasa veya politika kapsamında sağlanan yaptırımlara maruz kalması değil, aynı zamanda üzerinde ek sonuçlarla birlikte “aşırılıkçı” olarak kabul edilen alanın kapsamına girebileceği anlamına gelir. Bunların başlıcaları; aşağıda tartışıldığı gibi, cezalandırma ve/veya “yeniden eğitim” dir.

28. "Aşırılık" veya terörizm "riskinde" kişileri belirlemeye yönelik bu gösterge listelerinin, bir bireyin şiddet içeren aşırılık yanlısı veya terörizmle meşgul olduğuna veya bulaşma riski taşıdığına dair gerçek ve somut göstergeler olarak hizmet etmeyen unsurlara dayandığı görülmektedir. Daha ziyade, bu göstergeler “terörizm” veya “aşırılıkçılık” ile basit bir ilişkisine dayalı olarak ortaya çıkarlar, oysa bu göstergelerin çoğu, tek tek (ve hatta toplu olarak) alındığında, yalnızca kişisel seçimden daha fazla veya daha az bir şeyin tezahürü olmayabilir. İslami dini inançlar ve/veya meşru görüş ifadesinde olduğu gibi. Bu tür öznel veya yüzeysel “risk faktörlerine” dayanan bu tür yasa ve politikalarla, tam tersine meşru dini uygulama, kültürel tercih veya kişisel tercih meselesi olarak kabul edilebilecek unsurları aşırı vurgulayan metodolojilerin kullanılması, normal bireylere (şiddet içeren aşırılık veya terörizmle hiçbir bağlantısı olmayan insanlara geniş bir ağ oluşturma riski taşır.) öngörülemeyen sonuçlar doğurur, yasa ve politikanın potansiyel olarak keyfi uygulanması sonucunu ortaya çıkartır. Din özgürlüğü haklarının meşru bir şekilde kullanılmasına varabilecek davranışları kapsayan göstergelere dayalı olarak zorlayıcı yaptırımların uygulanması, öncelikle etnik-dini kimlikler ve etnik-dini kimlikler temelinde bireyler üzerinde ciddi ayrımcı uygulama ve profil oluşturma araçları olarak kullanma riski taşır.

C.                          İddia Edilen “Terörist” veya “Aşırılıkçı” Davranışlara Verilen

Yanıtların Kapsamı ve Doğası

29. Ağustos 2019'da “Sincan'da Mesleki Eğitim ve Öğretim” konulu Rapor’da Hükümet, sisteminin ciddi eylemler için sert cezayı, küçük vakalar için şefkat, hoşgörü, eğitim ve rehabilitasyon ile dengelemeye çalıştığını açıkladı. Bu sistemde, ceza mahkemeleri ciddi fiiller için hüküm ve ceza uygularken, idari yol daha “küçük” davalarla ilgilenir. Bu idari yol, bireylerin “radikalizasyon” ve “yeniden eğitim” için yerleştirilebileceği tesisler olan “Mesleki Eğitim ve Öğretim Merkezleri” (VETC tesisleri) olarak adlandırılır. “Ciddi” ve “küçük” terör eylemleri ve/veya “aşırılıkçı” eylemler arasındaki önemli ayrım belirsizdir ve aynı davranış türleri genellikle her iki yasal kategoriye dahildir. Bu, genel olarak nüfus için, hangi davaların resmi mahkeme işlemlerinde karara bağlanması gerektiği (veya verilebileceği) ve hangilerinin idari olarak ele alınacağı (veya görülebileceği) konusunda daha fazla belirsizlik içerir. Ayrıca, bir “yerçekimi” değerlendirmesine göre vaka kategorileri arasındaki farklılığın kendisi, tanımlanmamış kriterlere dayanmaktadır (“koşullar önemsizdir”), bir kişi “gerçek bir tehlike oluşturur ancak henüz gerçek sonuçlara neden olmamıştır”, bir kişinin “öznel kötülüğü derin değildir ve içtenlikle tövbe edebilirler” veya bir kişi “hala toplum için bir tehdittir”. Bu çok geniş şekilde ifade edilen gereklilikler, yasanın keyfi, tutarsız ve sübjektif olarak uygulanması için önemli bir altyapı oluşturur. Bu nedenle, aynı eylem kolaylıkla oldukça farklı ve öngörülemeyen yasal sonuçlara yol açabilir.

30. Ayrıca kanuna göre her müdahil merci, ister cezai ister idari yolda olsun, sürecin her aşamasında (polis, savcı, hakim veya infaz memuru olsun), “eğitim”in garantili sayıldığı tespitini yapabilir ve bir bireyin bir VETC tesisine transferini sağlayabilir. Dolayısıyla, böyle bir tesise yerleştirme, kişinin aynı zamanda cezai takibatta bulunup bulunmadığına bakılmaksızın, “terörizm” veya “aşırılıkçılık” olarak yorumlanabilecek herhangi bir tür eylemde bulunmanın uygun bir sonucu haline gelir. Yasanın, VETC tesislerinde bu tür konut programlarının süresi veya bireylerin hangi kriterlere veya prosedürlere göre ikamet ettikleri veya yaşayabilecekleri, uygun şekilde “eğitimli” olarak kabul edilip salıverilmeleri gibi “eğitim ve dönüşüm” sisteminin temel unsurları hakkında yeterli yasal kesinlik sağlamadığına dair başka endişeler de bulunmaktadır.

 

D.                          Önleyici, Soruşturmacı ve Zorlayıcı Yetkilerin Genişliği ve

Gözetim ve Tazmin Derecesi

31. Yürürlükteki yasalara göre, kamu güvenlik organlarına ve daha geniş anlamda yürütmeye, terör ve “aşırılıkçı” eylemleri önleme, soruşturma ve bunlara müdahale etme konusunda geniş kapsamlı yetkiler verilmiştir. Terörle Mücadele Yasası (“CTL”) ve Sincan Uygulama Tedbirleri (Örneğin, “XIM”), kamu güvenliği organlarına “teknolojik soruşturma önlemleri” alma ve kişisel veriler ve biyometrik veriler dahil olmak üzere bireylerin hayatlarının çeşitli yönleriyle ilgili verileri toplama ve saklama yetkisi vermektedir. Ceza Muhakemesi Kanunu (“CPL”) bu makamların elektronik gözetim de dahil olmak üzere özel soruşturma tekniklerini kullanmasına izin verirken, CTL şüphelilere şehirden ayrılmama, toplu taşıma araçlarını kullanmama, belirli kişilerle iletişim kurmama, pasaportları teslim etmek veya yetkili makamlara periyodik olarak rapor vermek emirleri de dahil olmak üzere bir dizi kısıtlayıcı tedbir uygulanmasına izin verir. Kanuna göre, diğer kuruluşların da bu konularda bir rolü vardır ve yetkililerle işbirliği yapmalıdır. Örneğin, telekomünikasyon ve internet sağlayıcıları, bilgi içeriği izleme sistemlerini devreye sokmalı ve kamu güvenliği görevlilerine şifre çözme ve diğer teknik desteği sağlamalıdır ve yerel yönetimlerin, terörizmin ve “aşırıcılığın” yayılmasını önlemek için diğer önlemlerin yanı sıra teknolojiyi kullanmaları gerekmektedir ve “şehrin ihtiyaç duyulan kamu alanlarının”. “kamu güvenliği video görüntü bilgi sistemleri” ile donatılmasını sağlamalıdırlar.

32. Bu özel terörle mücadele yetkileri, kamu güvenliği organlarının, uluslararası insan hakları hukuku ve standartlarına aykırı olarak, şüphelileri gözaltına alma ve bağımsız inceleme olmaksızın uzun süreler boyunca yargılama öncesi gözaltında tutma konusundaki genel yetkilerine ek olarak gelir. Örneğin, CPL uyarınca bir kişi, herhangi bir resmi incelemeden ve tutuklamanın gerekli olduğuna dair karardan önce 37 güne kadar gözaltında tutulabilir.

33. CTL kapsamında yetkilerin kullanılmasına ilişkin olarak, 94. madde terörle mücadele kurumları personeli tarafından yetkinin kötüye kullanılması ve “yasaları veya disiplini ihlal eden diğer davranışları” cezalandırmaktadır. XIM'in 62. Maddesi , “terörle mücadele çalışmalarında görevlerini yerine getirmeyen” terörle mücadele kurumlarının ve ilgili dairelerin personeli ciddi ve suç işlendiğinde cezai sorumluluk üstlenir. KVK'nın 96. maddesinde ayrıca, “ilgili birim veya kişiler”in, KVK uyarınca idari ceza veya idari yaptırım uygulanmasına ilişkin bir karardan memnun kalmamaları halinde, yeniden idari değerlendirmeye başvurabilecekleri veya idari dava açabilecekleri düzenlenir.

34. BMİHYK, bu hukuk yollarının mutlak anlamda veya ilgili davaların ne ölçüde uygulandığı veya uygulandıkları durumlarda bir hak ihlalini sona erdirme ve etkili bir çözüm sağlamadaki etkinlikleri hakkında bilgi sahibi değildir. Çin Hükümeti kendileri açısından, geçerli yasal metinlerin kendileri, terörle mücadele ve “aşırılıkçılık”la mücadele yasaları ve politikaları kapsamında kendilerine verilen yetkileri kullanan makamların bağımsız yargı denetiminin sınırlı olduğunu ve ayrımcılığa uğrama riskini artırdığını ileri sürmektedir. Çin mevzuatı kapsamında yetkililere verilen geniş ve kapsamlı yasal yetkiler, insan hakları ve temel özgürlüklerle, mahremiyet ve hareket, ifade ve din özgürlüğü haklarını korumak özellikle de insan hakları ve temel özgürlüklerle tutarlı olmak için, yasallık, gereklilik, orantılılık ve hesap verebilirlik ilkeleri doğrultusunda kapsamlı ve şeffaf bir düzenleme gerektirmektedir.

35. Özetle, Çin “terörle mücadele hukuk sistemi”, yorumlanması ve uygulanması konusunda yetkililere önemli ölçüde takdir yetkisi veren muğlak ve geniş kavramlara dayanmaktadır. Sorunlu davranışı belirlemek ve değerlendirmek için çerçeve kapsamında belirlenen yöntemler basittir ve öznelliğe yatkındır ve dayanılan davranış göstergeleri ile terörizm veya şiddet içeren aşırılıkçılık arasındaki bağlantıları kuran ampirik olarak elde edilmiş kanıtlara dayanmamaktadır. Ayrıca, bu tür davranışlara ilişkin yasal sonuçlar öngörülemez ve yetersiz şekilde düzenlenmiştir. Yetkililere, sınırlı güvenceler ve bağımsız yargı denetimiyle birlikte geniş soruşturma, önleyici ve zorlayıcı yetkiler verilmektedir. Bireysel ve kümülatif olarak, bu faktörler sistemin uluslararası insan hakları hukukuna uyumu, keyfi ve ayrımcı uygulamalara açık bir çerçeve oluşturması, meşru hakların kullanımını haksız yere sınırlandırması, potansiyel olarak bireyleri keyfi tutuklamaya maruz bırakması ve bunu gerçekleştirmede başarısız olması konusunda önemli endişeler doğurmaktadır. Suistimale karşı korumak için yeterli güvenceler sağlanması gerekmektedir. Bu sistemin uygulandığı bağlamda ve “aşırılığı” belirli dini ve kültürel uygulamalarla ilişkilendirerek, ilgili etnik ve dini topluluklara gereksiz, orantısız ve ayrımcı uygulama riskini de taşımaktadır.

 

IV. Hapis ve Diğer Hürriyetten Mahrum Bırakma Biçimleri

36. Yukarıda belirtildiği gibi, Hükümet, terörle mücadele ve “aşırılıkçılık”la mücadele sisteminin, ceza adaleti sistemi aracılığıyla cezalandırılmayı hak eden “ciddi” eylemler ile hoşgörü, eğitim ve rehabilitasyon gerektiren “küçük” davalar arasındaki bir ayrıma dayandığını açıklamıştır. İkincisinde, idari yol kapsamında, ilgili kişiler genellikle “Mesleki Eğitim ve Öğretim Merkezine” (VETC) yerleştirilecektir. Hükümet, VETC tesislerinin 2019'dan beri kapalı olduğunu ileri sürmüştür.

 

A. “Mesleki Eğitim ve Öğretim Merkezlerine” Yönlendirmeler

37. Ekim 2018'de, Hükümetin “mesleki eğitim merkezlerinin” varlığını ilk kez açıklamasından kısa bir süre sonra, Xinjiang P.R.C. Terörle Mücadele Yasası (“XIM”) ve Uygur Özerk Bölgesi Aşırılıklardan Koruma Yönetmeliği (“XRD”), bu tür merkezlerin kurulmasına izin veren hükümleri açıkça ortaya koymak için revize edildi. 2019 yılının ortalarında, CERD Komitesi, Hükümet, "kanuna uygun olarak, terörizm ve dini aşırılığın yayılmasının üreme zeminini ve koşullarını ortadan kaldırmak için mesleki eğitim ve öğretim merkezleri" kurduğunu bildirmiştir.

38. Hükümetin “Sincan'da Mesleki Eğitim ve Öğretim” hakkındaki 2019 Raporu ve ilgili yasal hükümlere göre, bu tür merkezlerde üç kategoride kişi tutulabilir. Birinci kategori, terör veya “aşırılıkçı” suçlardan hüküm giymiş ve cezaları tamamlandıktan sonra “hala toplum için potansiyel bir tehdit oluşturduğu değerlendirilen” bireyleri içerir. Bu tür kişiler, yasaya göre, mahkeme kararıyla VETC'ye gönderilir. İkinci kategori, “terörist veya aşırılık yanlısı faaliyetlere katılmaya teşvik edilen, zorlanan veya suç teşkil edecek kadar ciddi olmayan koşullarda terörist veya aşırılık yanlısı faaliyetlere katılan kişileri” içerir. Bu kişiler polis kararıyla VETC tesislerine sevk edilebilir. Üçüncü kategori, “terörist veya aşırılık yanlısı faaliyetlere katılmaya teşvik edilen, zorlanan, terör veya aşırılık yanlısı faaliyetlere katılan gerçek bir tehlike olan ancak fiili zarara yol açmamış” kişilerden oluşur. Bu durumlarda savcılık, failin “suçunun” yerine getirilmesi koşuluyla cezadan feragat etmeye karar verebilir. sübjektif kin derin değildir ve içtenlikle tövbe edebilirler ve gönüllü olarak eğitim ve yardımı kabul edebilirler”.

39. Aynı 2019 raporunda Hükümet, “[VETC tesislerinde] eğitim ve öğretimin kişinin özgürlüğünü sınırlamak veya sonlandırmak için bir önlem olmadığını” belirtirken, CERD Komitesine verdiği yanıtta VETC tesislerinin “doğası gereği okullar” olduğunu söylemiştir. Bununla birlikte, uluslararası insan hakları hukuku uyarınca, bir kişi “özgür rızası olmadan tutulduğunda”, “hareket özgürlüğüne yapılan müdahaleden daha dar bir alanda daha şiddetli hareket kısıtlaması” içeren bir özgürlükten yoksun bırakma meydana gelir. Uluslararası insan hakları hukuku anlamında bir özgürlükten yoksun bırakma, herhangi bir yerde meydana gelebilir ve resmi olarak bu şekilde etiketlenmesine gerek yoktur.

40. 2019 “Sincan'da Mesleki Eğitim ve Öğretim” konulu rapor, merkezlerin “konut” olduğunu ve sevkin gönüllü olmaktan ziyade mahkeme veya kamu güvenliği yetkilileri tarafından verilen bir kararı takip ettiğini belirtmektedir. Bu, ilgili kişiye bir VETC tesisine sevk ile hapis cezası arasında bir “seçim” verildiği ve bir VETC'ye yerleştirmenin hapis cezasına alternatif bir yaptırım şekli olduğunu ima eden savcılık tarafından yapılan sevkler için bile geçerlidir.

41. OHCHR tarafından görüşülen ve VETC tesislerine yerleştirilen kişiler, genellikle kamu güvenlik görevlileri tarafından bu tür tesislere götürüldükleri anlatılmıştır. 2017-2019 yılları arasında yakalanan görüşülen kişilerin çoğu, bir VETC tesisine sevk edilmeden önce bir polis karakolunda tutuldu. Kendilerine bir VETC tesisine gitmeleri gerektiğinin söylendiğini ve kendilerine alternatif bir seçenek sunulmadığını söylediler. Görüşülen kişilerin hiçbiri sevk sürecine itiraz edebileceklerini düşünmedi ve hiçbiri VETC tesisine gönderilmeden önce veya orada bulundukları süre boyunca herhangi bir noktada bir avukata ulaşma imkanına sahip değildi. Birçoğu, nihai yerleştirilmeden önce polis karakollarında uzun sorgulamalardan geçti.

42. Görüşülen tek bir kişi, tesisten çıkabildiklerini veya ziyaret için eve gidebildiklerini söylemedi. VETC tesislerinde, görüşülen tüm kişiler, önemli güvenlik mevcudiyeti ve silahlı ve/veya coplu (elektrikli olanlar dahil) ve çoğunlukla polis üniforması giyen gardiyanlar gözlemledi. VETC tesislerinde kalış süreleri değişiklik göstermiştir, ancak görüşülen kişiler genellikle tesislerde iki ay ile 18 ay arasında kalmıştır. Tesise götürüldüklerinde hiçbirine kalış süreleri hakkında bilgi verilmedi. Görüşülen kişilerin yaklaşık yarısı, yakın gözetim altında olmalarına rağmen, ara sıra akraba ziyaretlerine veya telefon görüşmelerine izin verildiğini bildirmiştir. Diğer yarısının aileleriyle hiçbir teması yoktur ve çoğu zaman aileleri nerede olduklarını bilmiyordu.

43. Çin Hükümetine bağlı medya, VETC tesisleri hakkında düzenli olarak tanıtım videoları yayınlamaktadır. Bu tür videolarda görüşülen kişiler ya burada kalmalarını memnuniyetle karşıladıklarını ya da bunun terörizme ya da “aşırılıkçılığa” kapılmamalarına yardımcı olduğunu söylemekteler. OHCHR tarafından görüşülen kişiler, bunun aksine, gardiyanlar tarafından dışarıdan veya aile üyeleri ziyaret ettiğinde tesisteki deneyimleri hakkında olumlu olmalarının açıkça söylendiğini söyledi. Örneğin, görüşülen bir kişi, yabancı bir delegasyonun ziyaretinden önce kendilerine “her şey yolunda” demelerinin, her gece eve dönebileceklerini, çalıştıklarını ve yemeğin kabul edilebilir olduğunu sölemeye zorlandıklarını söylemiştir. Ayrıca, görüşülen bazı kişiler, serbest bırakıldıktan sonra tesisle ilgili herhangi bir bilgiyi açıklamanın açıkça yasaklandığını ve bazılarının bu yönde bir belge imzalamak zorunda kaldıklarını bildirmiştir.

44. Hükümet, “katılımcıların istedikleri zaman programlara katılmakta veya programlardan çıkmakta özgür olduklarını” iddia etmiştir. Bununla birlikte, OHCHR tarafından elde edilen tutarlı bilgiler, merkezlere yerleştirilmek için özgür irade ve bilgilendirilmiş rızanın bulunmadığını göstermektedir; böylesine sıkı bir şekilde korunan bir merkezden tutulan bir kişinin kendi özgür iradesiyle ayrılmasının imkansız olduğunu ve bir VETC tesisinde kalmanın, ilgili kişinin bakış açısına göre süresiz olduğu ve sonunun yalnızca yetkililer tarafından değerlendirilen tanımsız kriterlerin karşılanmasıyla belirlendiği ortadadır. Bu nedenle, VETC tesislerine yerleştirmenin gönüllü olmadığı ve bu tür merkezlere yerleştirilen bireylerin başka seçeneklerinin olmadığı düşünüldüğünde, VETC tesislerine yerleştirme bir tür özgürlükten yoksun bırakma anlamına gelmektedir.

45. Uluslararası insan hakları hukuku, özgürlükten yoksun bırakmanın keyfi olmamasını gerektirir. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin ve Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme'nin 9. maddesinde yer alan keyfi gözaltı yasağı, hem uluslararası teamül hukukunun bir normu hem de uluslararası hukukun emredici bir normudur. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme'nin uygulanmasını izleyen BM İnsan Hakları Komitesi'nin yetkili rehberinde açıkladığı gibi, “keyfilik” kavramı “hukuka aykırı” ile eşitlenmemelidir: bir tutuklama veya gözaltı olabilir. uygunsuzluk, adaletsizlik, öngörülebilirlik eksikliği ve hukuka uygun süreç unsurlarının yanı sıra makullük, gereklilik ve orantılılık unsurlarının bulunmadığı durumlarda, iç hukuk tarafından yetkilendirilmiş ve yine de keyfi olabilir. Aynı şekilde, üye ülkelerdeki bireysel şikayetçilerden gelen keyfi gözaltı şikayetlerini değerlendiren BM Keyfi Gözaltı Çalışma Grubu da, özgürlükten yoksun bırakmayı haklı gösterecek herhangi bir yasal dayanağa başvurmanın açıkça imkansız olduğu durumlarda, özgürlükten yoksun bırakmanın keyfi olduğunu düşünmektedir. Herhangi bir yasama hükmünün yokluğunda özgürlükten yoksun bırakma davaları ve adil yargılanma hakkıyla ilgili uluslararası normların ciddi bir şekilde gözetilmemesi davaları buna dahildir. Bu tür korumalar, kişinin hakları ve tutuklanma nedenleri hakkında bilgi sahibi olma ve avukatlara ve aile üyelerine yeterli erişime sahip olma hakkını içerir. Uluslararası insan hakları hukuku uyarınca, gözaltı, düşünce veya ifade özgürlüğü, kişinin kendi ülkesini terk etme özgürlüğü, din özgürlüğü, azınlıkların kendi kültürlerinden yararlanma, kendi dinlerini açıklama veya kendi dillerini kullanma hakkı gibi insan haklarının meşru kullanımına yanıt olarak kullanıldığında da keyfidir.

46. VETC sisteminin birkaç temel özelliği bu açıdan endişe uyandırmaktadır. İlk olarak, barınma tesislerinde özgürlükten yoksun bırakmanın önemli bir süre boyunca herhangi bir görünür yasal dayanağı olmadığı görülmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti için Sincan Uygulama Tedbirleri Terörle Mücadele Yasası (“XIM”) ve XUAR Aşırılaştırmaya İlişkin Yönetmelik (“XRD”), VETC'lerin kurulmasına ve bireylerin konut programlarına yönlendirilmesine izin vermek için Ekim 2018'de değiştirildi, VETC'ler, Nisan 2017'den çok daha önce başlamıştı. Ayrıca, yukarıda tartışıldığı gibi, XIM ve XRD kapsam olarak belirsizdir, aşırı geniş yorumlara karşı savunmasızdır ve bu nedenle keyfi ve ayrımcı uygulamalara açıktır.

47. İkinci olarak, yukarıda açıklandığı gibi, bireylerin VETC'lere yönlendirilebileceği ve yer alabileceği gerekçeler, temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasının bir ifadesi veya tezahürü de dahil olmak üzere, ilk bakışta yasal olan davranışları kapsar. Bir VETC'ye sevk için çeşitli zararsız nedenler, kamuya açık olan ve muhtemelen 2019'dan kalma bir Hükümet belgesi gibi görünen ve büyük olasılıkla gerçek olma olasılığı yüksek olan bir belge olan "Karakax listesi"nde açıklanmıştır. XUAR'daki belirli bir bölgedeki VETC tesislerinde Uygur “kursiyerleri” hakkında bilgi içeren bir elektronik tablodan oluşan bu liste, 311 kişiyi ve sevk edilme nedenlerini içerir. Bu nedenler arasında çok çocuk sahibi olmak, “güvensiz insan” olmak, belirli yıllarda doğmak, eski hükümlü olmak, peçe veya sakal takmak, pasaport başvurusunda bulunmak ve ülkeyi terk etmemiş olmak vb. vardır.  Benzer nedenler OHCHR'ye, seyahat etmek veya yabancı bağlantılara sahip olmak, Çin vatandaşlıklarını iptal etmeye çalışmak, komşu bir ülkede çifte kayıt olmak veya WhatsApp'ı indirmek için VETC tesislerine sevk edildiğini açıklayan eski tutuklular tarafından bildirildi. Diğerlerine basitçe bir listede oldukları veya bir kotanın doldurulması gerektiği söylendi. Değerlendirmelerin yürütüldüğü görünen öznel araçlar nedeniyle, kişilerin VETC tesislerinde keyfi olarak alıkonulma riski çok büyüktür.

48. Üçüncü olarak, VETC'lere yerleştirmeler, herhangi bir alıkoyma bağlamında gereken süreçten yoksun görünmektedir ve ilgili bireyleri, uluslararası hukukun bir meselesi olarak alıkoymalara eşlik etmesi gereken güvencelerden ve korumalardan etkin bir şekilde mahrum bırakmaktadır. Gözaltına alınanların avukata erişimleri olmadığı veya yerleştirilme süreleri veya kanunda açıklanmayan tahliye kriterleri hakkında bilgilendirildiği görülmemektedir. OHCHR'nin görüştüğü kişiler, genellikle serbest bırakılmalarından kısa bir süre önce, suçları, daha sonra hapis cezasına çarptırılmaları ve yetkililerin kendi davalarındaki hoşgörüsü ve sonradan feragat edilmiş gibi bir “bilgilendirme”den bahsettiler (serbest bırakılmalarıyla kanıtlandığı gibi). Bu hesaplar, Ekim 2018 civarında, VETC tesislerindeki kişilerin durumunu geriye dönük olarak “düzenleme” girişiminde bulunulduğunu gösteren diğer göstergelerle uyumludur. Yukarıda açıklandığı gibi, 9 Ekim 2018'de, XUAR yasaları, bunların kurulmasına ve kullanılmasına açıkça izin verecek şekilde değiştirilmiştir. 16 Ekim 2018'de yayınlanan bir videoda, hükümet ayrıca "iki kez bilgilendir ve bir kez duyur" oturumlarına atıfta bulunmuştur. Yetkililerin kişiyi ve ailesini terörist faaliyetlere katılımlarının ve “aşırılıkçı” faaliyetlere katılımlarının doğası hakkında daha fazla bilgilendirmesi ve bunun üzerine Hükümetin kanuna uygun hoşgörü gösterme politikasını ilan etmesi sürecini ifade etmektedi. Görüşülen bir kişi deneyimini şu şekilde anlatmıştır: “Orada ne kadar kaldığım ve ne kadar kalacağım bana söylenmedi. Bir suçu itiraf etmem istendi ama neyi itiraf etmem gerektiğini bilmiyordum.”

49. Görüşülen kişilerden bazıları VETC tesisinde “mahkum” edildiklerini, bazıları ise gruplar halinde “mahkemeye” getirildiklerini açıkladı. 75 veya 72 “suç”un listesi. Bu tür yargılamalar – çoğu durumda aylarca tutuklu kaldıktan sonra yargılama oluyor – “aşırılık” ve “terörizm” suçlarına ilişkin iddiaların ele alınmasına yönelik cezai ve idari yolların uygulamada sıklıkla iç içe geçmiş olduğunu gösteriyor. Görünüşe göre insanları bir VETC tesisine sevki kabul etmeye zorlamak, bu tür sevkleri geriye dönük olarak haklı çıkarmak veya iptal edilebilecek bir şartlı salıverme emriyle insanları salıverme sonrası kısıtlamak ve kontrol etmek için cezai takibatlar kullanılıyor. Özünde, bu süreçlerin tamamı, yetkililere, bireyleri özgürlükten yoksun bırakmaya ve serbest bırakıldıktan sonra geri döndürmeye yönelik olağanüstü genişlikte etkin bir güç sağlıyor.

50. Dördüncüsü, VETC tesislerindeki eğitim programlarının doğası ve işlevsel amacının, eğitimle yeniden politik yönelimlerini değiştirme çabası göz önüne alındığında da endişe yaratmaktadır. XIM, VETC'lerin amacının, “mesleki beceri eğitim ve öğretim merkezleri ve diğer eğitim ve dönüşüm kurumları” olarak “aşırılıkçılık”tan etkilenen insanları hem eğitmek hem de rehabilite etmek olduğunu belirtmektedir. Hükümetin “Mesleki Eğitim Hakkındaki Raporu” Xinjiang'da Eğitim ve Öğretim", VETC'lerin "standart sözlü ve yazılı Çince, yasa anlayışı, mesleki beceriler ve radikalleşmeyi içeren bir müfredat sunduğunu" belirtmektedir. 1958 (No. 111) Ayrımcılık (İstihdam ve Meslek) Sözleşmesi ve 1964 (No. 122) ILO Standartların Uygulanması ve Uygulanmasına İlişkin Uzmanlar Komitesi, İstihdam Politikası Sözleşmesi kapsamında yaptığı incelemede, Çin'in mesleki eğitim politikasını “en azından kısmen yüksek güvenlikli ve yüksek gözetim ortamlarında yürütülmesini”  ve Hükümetten mesleki eğitim ve öğretim merkezlerinin yetkisini “idari gözetime dayalı siyasi yeniden eğitimden daha geniş kapsamlı eğitime yönlendirmesini” yani tam, üretken ve özgürce seçilmiş istihdam talep etmiştir. OHCHR, merkezlerdeki müfredat ve beceri tanıma sistemi hakkında Hükümetten bilgi talep etmiş, ancak alamamıştır. Bununla birlikte, OHCHR'ye yapılan ilk elden açıklamalar, “siyasi öğretilere” ve özeleştiriye dayalı rehabilitasyona güçlü bir vurgu yapıldığını ortaya koymaktadır. Bu tür zorlayıcı idari tedbirler, BM Keyfi Gözaltına İlişkin Çalışma Grubu tarafından “doğal olarak keyfi” olarak değerlendirilmektedir.

51. Son olarak, merkezlerde gözaltının niteliği ve VETC tesislerine sevk edilme kriterlerinin büyük ölçüde etnik, dini ve kültürel kimlik ve ifade biçimlerine dayandığı düşünüldüğünde, VETC tesislerinde özgürlükten yoksun bırakmaların ayrımcı bir şekilde uygulanmasına ilişkin önemli bir endişeler vardır.

52.  Hükümet, VETC'lerde yeniden eğitim gören bireylerin sayısı hakkında resmi veri yayınlamamıştır. 2018'de BM Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi, "gözaltına alınan insan sayısının bir milyonun üzerinde olduğunu" belirtti ve Hükümeti son beş yıla ilişkin istatistik vermeye çağırdı. Hükümet, eğitim ve öğretime katılanların sayısını belirtmenin mümkün olmadığını, çünkü o zamandan beri sürdürdüğü pozisyonu “insanların sürekli gelip gitmesi nedeniyle dinamik”  olduğunu ileri sürmüştür.

53. Bununla birlikte, çeşitli resmi Hükümet belgeleri ve beyanları, programın ölçeği hakkında bilgi vermektedir. 2019 tarihli “Sincan'da Mesleki Eğitim ve Öğretim” konulu Rapor, bunun yalnızca münferit vakalar için değil, “birçok insan” için tasarlandığını göstermektedir. Ayrıca, 2017'den önceki bazı Hükümet belgeleri ve açıklamaları, yetkililerin algısı hakkında fikir vermektedir. Özerk Uygur Bölgesi’ndeki' “aşırılıkçı” tehdidin ve buna karşılık gelen “eğitim” ihtiyaçlarının, ayrıca Özerk Uygur Bölgesi'deki ilgili nüfusun önemli oranlarını etkilediğini ortaya koymaktadır. Ek olarak, kamuya açık olan ve güvenilir görünen Hükümet belgelerine göre, yalnızca Özerk Uygur Bölgesi topraklarında VETC tesislerinin varlığı, ve bunların işletilmesi ve uygulanması için büyük bir bürokrasi ve uygulamanın varlığını göstermektedir. Kamu kaynaklarından elde edilen uydu görüntüleri benzer şekilde, 2016 yılından bu yana, “Strike Hard” kampanyasıyla eş zamanlı olarak Özerk Uygur Bölgesi genelinde kurulmuş veya genişletilmiş gibi görünen yüksek duvarlar, gözetleme kuleleri ve dikenli kablolu dış ve iç çitler gibi güvenlik özelliklerine sahip birçok yapının varlığını göstermektedir.

54. VETC tesislerinde alıkoyma konusunda doğrudan bilgisi ve kişisel deneyimi olan kişiler, OHCHR'ye diğer birçok kişiyle birlikte tutulduklarını ve VETC tesislerine yerleştirilen çok sayıda başka akraba ve arkadaşlarını şahsen tanıdıklarını söylediler. Bir kişinin tanımladığı gibi, "her komşunun kamplarda birileri vardı ya da onların deyimiyle 'çalışmaya götürüldü'." OHCHR tarafından görüşülen kişiler, XUAR'a yayılmış en az sekiz farklı coğrafi konumda VETC tesislerinde tutuldu.

55. Resmi verilerin olmadığı durumlarda, diğer araştırmacılar, etkilenen nüfusun kapsamını değerlendirmek ve tahmin etmek için bir dizi kaynak ve veriden yararlanmıştır. Bunlar, resmi gibi görünen belgeleri, ihale duyurularını ve Özerk Uygur Bölgesi'nde ilçelerdeki VETC tesislerinde gözaltı ölçeğine ışık tutan uydu görüntülerini içermektedir. Kullanılan metodolojiye dayalı olarak, bu ilçe ve ilçelerdeki yetişkin “etnik nüfusun” yaklaşık yüzde 10-20'sinin 2017 ve 2018 yılları arasında bir tür gözaltına maruz kaldığı tahmin edilmektedir.

56. Halihazırda önündeki bilgilere dayanarak, OHCHR, VETC sisteminden etkilenen toplam kişi sayısına ilişkin tahminleri teyit edecek bir konumda değildir. Ancak genel olarak, VETC tesisleri sisteminin bölgenin tamamını kapsayan geniş bir ölçekte amaçlandığı ve işletildiği sonucunu desteklemektedir. Aksini gösteren makul bir bilgi olmadığı gibi, VETC tesislerinde tutukluların belirli bir sayısı teyit edilemese de, mevcut bilgilerden VETC'lerdeki bireylerin sayısının en azından 2017 ile 2019 arasında Uygur ve diğer ağırlıklı olarak Müslüman azınlık nüfusunun önemli bir bölümünü oluşturduğu yönünde makul bir sonuç çıkarılabilmektedir.

57. Özetle, gözden geçirilen bilgilere dayanarak, Özerk Uygur Bölgesi’ndeki VETC tesislerinde, en azından 2017-2019 yılları arasında, Uygur ve diğer ağırlıklı olarak Müslüman etnik azınlık topluluğunun önemli bir bölümünü etkileyen geniş çaplı bir keyfi gözaltı modelinin meydana geldiği sonucuna varmak mantıklıdır. Hükümet, VETC tesislerinin artık kapalı olduğunu ve tüm “kursiyerlerin mezun olduğunu” belirterek, bu tesislerin artık kullanılmayabileceğini öne sürmüştür. OHCHR, 2019'un sonundan bu yana ilgili resmi veya diğer bilgilerin eksikliğinden ve yerinde doğrulamaya imkan olmamasından dolayı bunu teyit edecek bir konumda değildir. Ne olursa olsun, özellikle VETC sisteminin işleyişini destekleyen yasal ve politik çerçevenin yerinde kalması ve şu anda uygulanmıyorsa bile herhangi bir zamanda yeniden devreye sokulabilmesi nedeniyle önemli endişeler devam etmektedir.

 

 

B. Ceza adalet sistemi yoluyla gözaltı

58. Bireylerin VETC tesislerine toplu olarak sevk edilmesinin yanı sıra, Özerk Uygur Bölgesi’nde cezai tutuklamalarda, mahkumiyetlerde ve uzun hapis cezalarında belirgin bir artış olduğu görülmektedir.

59. Hükümet bilgileri, 2018'de ceza davalarında önceki beş yıldaki ortalama tutara göre yüzde 25,1'lik bir artışa işaret etmektedir. Benzer şekilde, 2019'da bu rakam önceki beş yılın ortalamasından yüzde 19,2 daha yüksekti. OHCHR, Çin'in ceza davalarında genel olarak yüzde 99,9 mahkumiyet oranına sahip olduğunu belirtmektedir. Hükümet, etnik azınlıkların hükümlü sanıklarının sayısının o bölgenin toplam nüfusundaki etnik azınlıkların oranından daha düşük olması, terörizm veya devlet güvenliğiyle ilgili suçlardan hüküm giymiş etnik azınlıkların oranına ilişkin ayrıştırılmış bir veri sağlamadan birçok ülkede bu oranın yüksek olduğunu belirtmiştir.

60. Hükümet, 2013 ve 2017 yılları arasında Özerk Uygur Bölgesi mahkemelerinin 297.000 ceza davasını tamamladığını belirtmiştir. Resmi istatistiklere dayanarak, bu davaların büyük kısmının 2017'de tamamlandığı görülüyor. Hükümetin verdiği bilgiye göre, bu yıl Özerk Uygur Bölgesi’ndeki kamu güvenlik kurumlarında tutuklu sayısı 2017'de %35 ve 2018'de yaklaşık %8 arttı.

61. 2017 yılındaki bir diğer değişiklik ise 5 yıl ve üzeri hapis cezası verilen kişi sayısındaki artıştır. 2017'den önce, Özerk Uygur Bölgesi’nde hüküm giyen toplam insan sayısının yaklaşık %10,8'i beş yıldan fazla hapis cezası aldı. 2017'de bu rakam cezaların %87'sine yükseldi. Resmi Hükümet istatistiklerine göre, yalnızca 2017 yılında, Özerk Uygur Bölgesi mahkemeleri 86.655 sanığı veya bir önceki yıla göre 10 kat daha fazlasını beş yıl veya daha uzun hapis cezasına çarptırdı, yine de terörizm veya “aşırılıkçılık”la ilgili suçlardan suçlanan ve mahkûm edilenlerin sayılarını ayrıştırmak mümkün değildir.

62.  Veriler eksik kalmaktadır ve 2020 ve sonrası için benzer veriler mevcut değildir. Bu, bu istatistiklerin daha uzun bir zaman çerçevesi bağlamında değerlendirilmesini ve bunun bir ani artış mı yoksa daha büyük bir eğilimin parçası mı olduğunun belirlenmesi ve artan mahkumiyetlerin nüfusun belirli gruplarını orantısız bir şekilde etkileyip etkilemediğini belirlemeyi zorlaştırıyor. Bununla birlikte, 2017-2018'deki artış kısa vadeli olsa bile, cezalar infaz edilmeye devam ettikçe, Sincan'da önemli ölçüde artan bir tutuklu nüfusu anlamına geliyor. Nisan 2021 tarihli bir bildiride Hükümet, sivil toplum tarafından yönetilen platformlar olan "Sincan Veri Projesi", "Sincan Kurbanları Veritabanı" ve "Uygur Geçiş Dönemi Adaleti Veritabanı"ndaki 10.708 girişin yaklaşık üçte birinin, öncelikle Özerk Uygur Bölgesi’nde sevdiklerinin nerede olduğuna dair bilgiler, "şiddet içeren terör suçları ve cezai suçlar" nedeniyle cezasını çeken hükümlülerle ilgilidir.

63. Ayrıca, özellikle 2019'dan sonra, kamu kaynaklı uydu görüntüleri (Google Earth) aracılığıyla görülebilen, yeni yüksek güvenlik özelliklerine sahip binaların inşası veya genişletilmesi, gözaltı merkezlerindeki artışın, tutuklu sayısındaki muhtemel bir artışa işaret etmektedir. Aynı zamanda, mevcut cezaevleri bir çok yerde gemişletilmiştir. Açıklayıcı bir örnek olarak, Dabancheng'deki Urumçi 3 Nolu Gözaltı Merkezi, 2018'den 2020'ye kadar sayı olarak önemli ölçüde artmıştır.

64. OHCHR, 2014-2019 döneminde Özerk Uygur Bölgesi’ndeki etnik topluluklardan sanıklarla ilgili olarak terörizm veya “aşırılıkçılık” iddiasında bulunulan davalarda mevcut yargı kararlarının çapraz örneğini inceledi. Kamuya açık ve ilgili mahkeme kararlarının sayısının sınırlı olması ve yargı kararlarının tamamını temsil etmese de, ancak mevcut olanlar yargının dini “aşırılıkçılık” eylemlerini yorumlama biçimine dair önemli bilgiler sağlamaktadır. Buna göre; küçük ihlaller ciddi şekilde cezalandırıldı; hiçbir resmi suçlamanın terörizm veya “aşırılıkçılık” ile ilgili olmamasına rağmen davranışın “aşırılıkçı” olduğuna atıfta bulunan mahkeme kararları; geçerli yasal tanım(lar)ı nasıl karşıladıklarını açıklamadan “aşırılıkçı” algı ile hareket ettiklerini; kişinin kovuşturulmakta olduğu fiili eylemden ziyade altta yatttığı varsayılan dini davranışın gözönüne alındığı ve Müslüman bir kişi tarafından işlenen her türlü hukuk ihlalinin dine dayalı “aşırılıkçılık” olarak varsayıldığını göstermektedir.

65. OHCHR ayrıca, “Sert Grev” dönemi de dahil olmak üzere, Uygur topluluğundan önde gelen akademisyenler, sanatçılar ve aydınların, genellikle uzun hapis cezaları ile tutuklanmalarını ve hapsedilmesini belgeleyen çok sayıda rapor ve veriyi gözden geçirdi. Bu tür birçok dava BM insan hakları mekanizmaları tarafından ele alınmıştır. Halihazırda tanımlanmış genel insan hakları kaygılarının ötesinde, bu tür bireylerin cezai kovuşturması ve tutuklanması, toplulukların hayatı üzerinde çok daha geniş ve zararlı bir etkiye sahiptir.

66. Bu bilgiler OHCHR tarafından terörizm ve “aşırılıkçılık”la ilgili suçlar nedeniyle uzun hapis cezaları çekmekte olan Uygurların ve Kazakların denizaşırı aile üyelerinden ilk elden toplanan ifadelerle tamamlanmaktadır. Yurtdışına seyahat etmek veya yurtdışına para göndermek gibi davranışların dini ve/veya “terörist” algılanan faaliyetlerin Özerk Uygur Bölgesi’nde nasıl ağır bir şekilde suç haline getirilip cezalandırıldığına dair daha fazla bilgi sağlamaktadır.

67. Son yıllarda hapsedilme oranlarındaki dramatik artışın ne ölçüde keyfi alıkoyma ile sonuçlandığının belirli bir tespiti, bu aşamada mevcut olan bilgilere dayanarak mümkün olmamakla birlikte, OHCHR tarafından gözden geçirilen bilgiler daha geniş kaygılara yol açmaktadır. Bu, suçların aşırı geniş ve muğlak tanımları, yasal süreç hakları üzerindeki sınırlamalar ve yargı bağımsızlığının eksikliği ile öne çıkmış bir ceza ve adalet sisteminin nasıl daha geniş keyfi özgürlükten yoksun bırakma eylemlerine yol açabileceğini göstermektedir.

68. Özetle, Özerk Uygur Bölgesi’ndeki ceza ve adalet sistemi aracılığıyla hapis cezalarının sayısında ve uzunluğundaki artış eğilimi, büyük ölçekli hapis ve özgürlükten yoksun bırakmanın başlıca yolu olarak resmi hapsetmelere doğru bir kayma olduğunu kuvvetle göstermektedir. Ulusal ceza hukuku kapsamındaki terörizm, “aşırılıkçılık” ve kamu güvenliği ile ilgili suçların cezai kovuşturmalara küçük suçlar veya davranışta bulunmak da dahil olmak üzere uzun hapis cezalarının uygulanmasına yol açabilecek muğlak ve geniş tanımları göz önüne alındığında, bu özellikle endişe vericidir.

V. “Mesleki Eğitim ve Öğretim Merkezlerinde” koşullar

 ve tedavi

69. VETC tesislerinde yetkililer tarafından olumsuz koşullar ve gözaltındaki kişilere sert muamele yapıldığına dair tekrarlanan iddialar gündeme getirilmiştir. Hükümet, “Sincan'da Mesleki Eğitim ve Öğretim” konulu 2019 Raporunda “kursiyerlerin” haklarına tamamen saygı gösterildiğini öne sürerek bu tür iddiaları reddetmiştir.

70. OHCHR tarafından görüşülen eski tutuklular, genellikle iki aydan 18 aya kadar değişen sürelerde, Kazak Özerk İli, Aksu, Bayingol, Hotan, Karamay ve Urumçi illeri de dahil olmak üzere Özerk Uygur Bölgesi genelinde sekiz farklı coğrafi konumdaki tesislerde geçirmişlerdi. Görüşülen yirmi altı eski tutuklunun üçte ikisi, ya VETC tesislerinde ya da VETC tesislerine sevk süreçleri bağlamında işkence ve/veya diğer kötü muamele biçimlerine varabilecek muameleye maruz kaldıklarını bildirmişlerdir. Bu kötü muamele iddiaları ya sorgulamalar sırasında gerçekleşti veya (iddia edilen) görevi kötüye kullanmanın bir cezası olarak. Anlattıklarına göre, “kaplan sandalyesi” denen bir koltuğa bağlıyken elektrikli coplar da dahil olmak üzere coplarla dövülmek; yüzlerine su dökülerek sorguya tabi tutulmak; uzun süreli hücre hapsi ve uzun süre küçük taburelerde hareketsiz oturmaya zorlanmak işkenceler arasında sayılabilir. İtiraf için dövüldüğünü bildiren kişiler, hücrelerden veya insanların kaldığı yatakhanelerden ayrı olan sorgu odalarına götürüldüklerini anlatmıştır. Bireylerin üçte ikisinden fazlası, bir VETC tesisine transfer edilmeden önce polis karakollarında tutulduklarını ve bu tesislerde bir “kaplan sandalyesinde” hareketsiz kaldıkları halde benzer dövülme vakalarını anlatmıştır.

71. Sorgulama ve cezalandırmanın ötesinde sert muamele biçimleri de rapor edilmiştir. Görüşülen birkaç kişi, VETC tesislerinde tutuldukları sürenin bazı bölümlerinde zincire vurulduklarını anlatmıştır. Tutarlı anlatımlar, sürekli açlığın tanımıdır ve sonuç olarak, tesislerde kaldıkları süre boyunca ciddi kilo kaybı sözkonusudur. Ayrıca sürekli gözetim ve yatakhanelerdeki/hücrelerdeki ışıkların gece boyunca açık olması, onları uykudan mahrum bırakmaktadır. Görüşülen kişiler, hücre arkadaşlarının namaz kılmadığından veya geceleri kuralları çiğnemediğinden emin olmak için yurtlardaki/hücrelerdeki insanların iki saatlik gece vardiyası almaları gerektiğini anlatmışlardır. Bazıları, kendi dillerini (Uygurca ya da Kazakça) konuşmalarına izin verilmediğini, dua gibi dini görevlerini bile uygulayamadıklarını ve daha fazla zorluk olarak yaşadıklarını da kaydetmişlerdir. Bunlar dışında, “siyasi öğretiler” “kırmızı şarkılar” ve diğer resmi parti materyallerini öğrenmek ve ezberlemek zorunda kalarak daha da şiddetlendiğini ifade etmişlerdir. Görüşülen kişiler bunu sürekli olarak VETC tesislerinde geçirdikleri sürede her zaman yaşadıklarını ifade etmiş, bir görüşmeci deneyimlerini şu şekilde tanımlamıştır: “Her gün, mümkün olduğu kadar yüksek sesle ve acıyana kadar vatansever şarkılar söylemeye zorlandık, yüzümüz kızarıncaya ve damarlarımız yüzümüzde belirinceye kadar...”

72. Görüşülen kişilerin neredeyse tamamı ya enjeksiyonların, hapların ya da her ikisinin de düzenli olarak uygulandığını ve ayrıca VETC tesislerinde düzenli olarak kan örneklerinin alındığını anlatmıştır. Görüşülen kişiler, uygulanan ilaçların kendilerini nasıl uykulu hissettirdiğine ilişkin açıklamalarında tutarlıydılar. Örneğin bir görüşmeci süreci şöyle tanımladı: “Günde bir tablet aldık. Aspirine benziyordu. Sıraya dizildik ve eldivenli biri yuttuğumuzdan emin olmak için sistematik olarak ağzımızı kontrol etti”. Bu tıbbi müdahalelerin ve tedavilerin sıklığı görüşülen kişilere göre değişmekle birlikte, hem enjeksiyonlar hem de “beyaz haplar” olarak tanımlananların, yerleştirilmelerinin başlangıcında ve VETC'lerde geçirdikleri süre boyunca uygulanması meydana geldi. Görüşülen kişilerin hiçbiri bu tıbbi tedaviler hakkında gerektiği gibi bilgilendirilmedi ve onları reddedecek durumda olduklarını düşünmediler. Bu gibi durumlarda bilgilendirilmiş olsalar bile buradan onay çıkarılamaz.

73. Bazıları ayrıca, bazı tecavüz vakaları da dahil olmak üzere çoğunlukla kadınları etkileyen çeşitli cinsel şiddet biçimlerinden bahsetmiştir. Bu durum, gardiyanlar tarafından bir sorgulama ve zorla çıplaklık da dahil olmak üzere çeşitli cinsel aşağılama biçimleri bağlamında oral seks yapmaya zorlanmayı da içermektedir. Raporlar, tecavüzlerin yatakhanelerin dışında, kameraların olmadığı ayrı odalarda nasıl gerçekleştiğini de benzer şekilde anlatıyordu. Buna ek olarak, birçok kadın, ne olduğunu anlamadıkları için “yaşlı kadınları utandıran ve genç kızları ağlatan” invaziv jinekolojik muayenelere tabi tutulduklarını, grup ortamında bunun gerçekleştiğini anlattılar. Hükümet, genellikle bu iddiaları kadınlara yönelik kişisel veya toplumsal cinsiyete dayalı saldırı iddialarını kesin olarak reddetmiştir.

74. Görüşülen kişilerden bazıları, tesislerde yaşadıklarını bildirdikleri ağır koşullar ve tedavi nedeniyle sürekli sağlık sorunlarına maruz kaldıklarını ifade etmiştir. Görüşülen kişilerden bazıları, tesislerde kalmalarını “psikolojik işkence” olarak nitelendirmiştir. Alıkonulma nedenleri, kalış süreleri, koşulları, sürekli korku atmosferi ve özellikle aileleri ile dış dünya ile temassızlık ve sürekli gözetim ile ilişkili stres ve endişe konusundaki belirsizliğe dikkat çekmiştir. Görüşülen bir kişinin belirttiği gibi, “en kötü şey, ne zaman dışarı çıkacağınızı asla bilememenizdi”. Görüşülen kişilerin çoğu, VETC tesislerinde kaldıkları sürelerin travma duyguları da dahil olmak üzere uzun vadeli psikolojik sonuçlarını bildirmişlerdir.

75. VETC'lerde tutukluların koşulları ve muamelesine ilişkin tutarlı ilk elden ifadeler, çok sayıda ciddi insan hakları kaygısını ortaya çıkarmaktadır. İlk olarak, özgürlüklerinden yoksun bırakılmış bireylere insanca ve onurlu bir şekilde muamele etme temel yükümlülüğünün ve işkence ve diğer zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya ceza biçimlerinin mutlak olarak yasaklanmasının ihlalleri dikkat çekmekltedir. Ayrıca, VETC tesislerinde günlük hayatlarını düzenleyen, tutuklulara insani muameleye ilişkin temel hakların ihlal edildiği ortadadır. Bu tür koşullar, işkence veya diğer zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya ceza biçimlerine başvurmak, özellikle uzun süreler boyunca veya tekrarlayan biçimlerde yaşandığında, şiddetli fiziksel ve zihinsel ıstıraplara neden olabilmektedir.

76. VETC'lerde özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilerin sağlık hakkına ilişkin kaygılar da bulunmaktadır. Her insanın, özgürlüğünden yoksun bırakılmış bireyler de dahil olmak üzere, ulaşılabilir en yüksek fiziksel ve zihinsel sağlık standardından yararlanma hakkı vardır. Bu, kişinin sağlığını ve vücudunu kontrol etme hakkını ve işkence ve rıza dışı tıbbi tedavi görmeme hakkı gibi müdahalelerden korunma hakkını da içerir. Bilgilendirilmiş rızanın garanti edilmesi, bireysel özerkliğe, kendi kaderini tayin hakkına ve insan onuruna saygı duyan uygulamalar, politikalar ve araştırmalar yoluyla sağlık hakkından yararlanmanın sağlanması için esastır. Sağlık hakkı, gıda ve beslenme, güvenli ve içilebilir suya erişim, yeterli sanitasyon ve yeterli güvenli su temini gibi sağlığın altında yatan belirleyicileri de kapsar.

77. Ek olarak, Hükümet'in VETC'ler bağlamında insan hakları ihlallerine ilişkin iddialara verdiği yanıt, tazmin mekanizmalarının eksikliği konusunda ciddi bir endişe yaratmaktadır. Bazı yasalar prensipte yetkilerini kötüye kullanan veya görevlerini yerine getirmeyen görevliler için yaptırımlar öngörse bile, OHCHR bu tür yaptırımların uygulanmasına ilişkin herhangi bir bireysel örnekten haberdar değildir. Benzer şekilde, Hükümet'in politika çerçevesi, VETC tesislerinin işletilmesi için teftişler yürütebilecek veya ilgili kişilerin, kendilerini VETC programına katılmaya zorlama veya iddia edilen insan hakları şikayetlerini soruşturma kararına itiraz edebilecekleri herhangi bir bağımsız gözetim mekanizmasına atıfta bulunmaz. Az sayıda birinci elden anlatı, yetkililerin VETC tesislerinde zaman zaman gerçekleştirdiği bir tür dış ziyarete atıfta bulunsa da, bunların kişilerin suistimalleri bildirmelerine olanak sağlayacak şekilde organize edildiğini göstermez. Özetle, bu koşullar, pratikte, tutukluların haklarının ihlal edilmesine karşı etkili çözüm yollarının mevcudiyeti konusunda ciddi şüpheler ve 2016 yılında BM İşkenceye Karşı Komite Çin'i “bağımsız bir gözetim mekanizması kurmaya, "tüm işkence ve kötü muamele iddialarına ilişkin hızlı, tarafsız ve etkili soruşturmayı sağlamak için bağımsız bir gözetim mekanizması kurmaya" çağırıyor.

78. Sonuç olarak, 2017 ve 2019 yılları arasında OHCHR tarafından toplanan VETC'lerdeki gözaltı tanımları, işkence kalıpları veya diğer zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya ceza biçimleri, insanca ve onurlu bir şekilde muamele görme özgürlüğü ve sağlık hakkı ihlalleri haklarından yoksun bırakılan kişilerin diğer hak ihlalleri ile açıklanmıştır. VETC tesislerinde cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddet (SGBV), tecavüz de dahil olmak üzere, inandırıcı görünen ve kendi içlerinde işkence veya diğer kötü muamele eylemleri anlamına gelebilecek cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddet (SGBV) vakalarına ilişkin de iddialarda bulunulmuştur. Halihazırda mevcut olan bilgilere dayanarak, VETC tesislerinde ne ölçüde cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddet kalıplarının olabileceği konusunda daha geniş sonuçlar çıkarmak mümkün değildir. Hükümetin tüm iddiaları genel hatlarıyla inkar etmesi ve deneyimlerini paylaşmak için öne çıkanlara yönelik cinsiyetçi ve aşağılayıcı saldırıları, hayatta kalanların onurlarının kırılmasına ve acılarının artmasına sebep olmuştur.

 

VI. Diğer insan hakları endişeleri

79. “Sert Grev” kampanyasının ve Özerk Uygur Bölgesi’ndeki ilgili politikaların etnik topluluklara mensup kişilerin insan hakları üzerindeki daha geniş olumsuz etkilerine ilişkin diğer iddialar, hali hazırda tanımlanmış belirli kategorilerdeki bireylerin geniş çapta özgürlükten yoksun bırakılmasının ötesinde ortaya çıkmaktadır. Özellikle kültürel, dilsel ve dini kimlik ve ifade üzerindeki aşırı kısıtlamalar, mahremiyet ve hareket hakları, üreme hakları, yanı sıra istihdam ve işçi hakları açısından iddialarda bulunulmuştur. Bunların çoğu, yıllardır BM insan hakları mekanizmaları tarafından vurgulanan etnik azınlık bölgelerindeki daha geniş eğilimleri yansıtmaktadır. Bunlar aşağıda sırasıyla tartışılmaktadır.

 

A.               Dini, kültürel, dilsel kimlik ve ifade

80. Azınlıklara mensup üyelerin ayrımcılığa karşı korunma hakkı Çin Anayasası'nda ve Bölgesel Etnik Özerklik Yasası'nda yer alır ve eşitlik, birlik, bölgesel etnik özerklik ve tüm etnik gruplar için ortak refahı içeren çok sayıda resmi politika belgesinde tekrarlanmıştır. Hükümet, Uygur ve Özerk Uygur Bölgesi’ndeki'ndeki diğer ağırlıklı olarak Müslüman azınlıklara karşı herhangi bir ayrımcılık iddialarını sürekli olarak reddetmiş ve etnik azınlıkların bölgesel hükümet ve Ulusal Halk Kongresi'ndeki temsiline dikkat çekmiştir. Bununla birlikte, çok sayıda BM insan hakları mekanizması, geçmiş yıllarda, Özerk Uygur Bölgesi dahil olmak üzere etnik azınlık bölgelerinde kültürel haklar, din ve ifade özgürlüğü hakları üzerindeki kısıtlamalarla ilgili endişelerini dile getirmiştir.

81. Hükümetin sözde terörle mücadele ve “aşırılıkçılık”la mücadele stratejilerinin uygulanması bağlamında, bu endişeler, dini uygulamaların giderek daha sıkı bir şekilde düzenlenmesi yoluyla daha keskin hale gelmesine odaklanmıştır.

82. Din özgürlüğü ve “normal dini faaliyetler” Çin Anayasasında korunmaktadır ve Hükümet, Çin genelinde illerde ve bölgelerde 20 milyondan fazla insanın İslam'ı takip ettiğini belirtmektedir. Bununla birlikte, genel olarak Çin'de ve Özerk Uygur Bölgesi’nde geçerli olan yasalar ve diğer yasal metinler, dini özellikle ayrıntılı, müdahaleci ve kontrol edici bir şekilde düzenlemektedir. Dini faaliyetlere yalnızca Devlet tarafından onaylanmış yerlerde, Devlet tarafından akredite edilmiş personel tarafından ve Devlet tarafından onaylanmış öğretilere ve yayınlara dayalı olarak izin verilmektedir. “Devlet kurumları, milli eğitim okulları, kamu kurumları ve diğer yerlerde” dini faaliyet kesinlikle yasaktır. Çocukların dini faaliyetlere katılmasına izin verilmez.  Ancak Hükümet, temel inançlara bağlı olan, ancak Çin toplumuna daha iyi adapte olan ve Çin'in ekonomik ve sosyal kalkınmasında olumlu bir rol oynayabilecek “özelliklere sahip İslam” biçimini savunduğunu belirtmiştir.

83. “Sert Grev” kampanyası, dinin düzenlenmesini daha da sıkılaştırmak için çeşitli yasal araçların kabul edilmesine veya değiştirilmesine yol açmış, bu da “herhangi bir örgütün veya bireyin dini inançlara bilinçli olarak direnmesi” yükümlülüğü de dahil olmak üzere dinin yasadışı dini faaliyetler olarak düzenlenmesiyle sonuçlanmıştır. Yukarıda vurgulandığı gibi, “aşırılık” geniş bir şekilde tanımlanırken, yasal araçlar yetkililere ve kamuoyuna yardım etmek ve toplumdaki “aşırılıkçı” davranışları tespit etmek için “aşırıcılığın birincil ifadelerinin” bir listesini içerir “işaretler” listelerini verir. Bu "ifadeler" ve "işaretler", "'cihadı' teşvik, şiddet içeren terör faaliyetlerini savunma ve yürütme" gibi normal şartlar altında meşru endişe yaratabilecek davranışları içerir, Ancak uygulamada çok daha geniş bir yelpazede uygulanır ve kendi içlerinde bu topluluklar tarafından kültürel ve dini hayattan yararlanmaya bağlı korunan temel özgürlüklerin kullanımını oluşturan istisnai derecede geniş bir dizi eylemi kapsar. Bunlara başörtüsü takmak ve “anormal” sakallar; “Helal” kapsamının genişletilmesi; ramazanda restoranların kapatılması; “geçerli bir sebep olmaksızın” eyaletler arası dini faaliyetlere katılmak; kutsal yazıları öğretmek ve vaaz etmek için Sanal Özel Ağları (VPN'ler), sosyal medyayı ve interneti kullanmak ve bir çocuğuna Müslüman bir isim vermek dahildir. Bunlar ayrıca çeşitli muhalefet biçimlerini ve aile planlamasıyla ilgili olanlar da dahil olmak üzere diğer yasa ve politikaların ihlallerini “aşırılığın” göstergesi olarak kabul eder.

84. “Aşırılık”ın, genellikle açıkça İslam dininin ve uygulamasının standart ilkelerini hedef alan bu tür istisnai geniş yorumları, fiilen bu tür davranışların neredeyse tamamını, “aşırılıkçılıkla mücadele” çerçevesinde dinin düzenlenmesi ve daha geniş anlamda cezai yaptırım ve/veya yeniden eğitim riskleriyle birlikte hükümet politikalarının ihlali anlamına gelmektedir.” Böylece, dini veya kültürel uygulama veya ifadenin “aşırılıkçılık” ile karıştırıldığı ve bu şekilde tanımlanan kişiler için ciddi sonuçlara yol açabileceği bir ortam yaratılmaktadır.

85. Müslüman dini pratiğinin ifade edilmesi üzerindeki artan kısıtlamaların yanı sıra, özellikle “Sert Grev” kampanyası döneminde camiler, türbeler ve mezarlıklar gibi İslami dini mekanların tahrip edildiğine dair yinelenen raporlar bulunmaktadır. Hükümete göre, tüm ülkedeki 35.000 caminin 20.000'i Özerk Uygur Bölgesi’nde bulunmaktadır. Bununla birlikte, ağırlıklı olarak kamuya açık söz konusu coğrafi alanların mevcut fiziksel koşullarını içeren uydu görüntülerinin ayrıntılı analizine dayanan birçok araştırma, son yıllarda Özerk Uygur Bölgesi’nde çok sayıda caminin yıkıldığını göstermektedir. Bu eğilim, bölgeyi ziyaret eden ve karşılaştıran araştırmacı gazeteciler tarafından da rapor edilmiştir. Hükümet, kendi adına, dini mekanların uygunsuz bir şekilde kaldırılması veya tahrip edilmesi iddialarını sürekli olarak reddetmiş, bunun yerine camilerin bakımsız olduğunu ve güvenlik nedenleriyle yeniden inşa edildiğini öne sürmüştür. Temel cenaze törenleri korunurken, mezarlık tesisleri iyileştirilmektedir. Hükümet ayrıca “farklı etnik gruplardan insanların bazı yerlerde mezarlıkları kendi özgür iradeleriyle taşıdıklarını” da belirtmiştir.

86. Kamuya açık alandaki uydu görüntülerinin analizi, birçok dini mekanın kaldırılmış veya minarelerin kaldırılması gibi karakteristik tanımlayıcı özelliklerinde değiştirilmiş gibi göründüğünü göstermektedir. Açıklayıcı bir örnek, Hotan şehrinin kuzeyinde, güney Sincan'da bulunan ve İmam'ın mezarı, bir cami ve birkaç ilgili mezarı içeren İmam Asım Mabedi'nin dönüşümüdür (aşağıdaki resimlere bakınız). Burası daha önce Uygurlar diğer Müslüman topluluklar için bir hac yeriydi. Aralık 2017 ile Haziran 2020 arasında Google Earth'ten alınan uydu görüntüleri, türbenin yıkıldığını ve eskiden hacıların bayraklarıyla çevrili olan mezar taşının silindiğini gösteriyor.

İmam Asım Türbesi:

Konum: 37°14'28"K 80°3'6"D

Mart 2012: Tapınak alanında görünen binalar

Aralık 2017: Binalar bu tarihten önce yıkıldı

Haziran 2020: Bina kalıntıları artık görünmüyor

 

87. “OHCHR, dini mekanların yok edilmesinin boyutuyla ilgili olarak bu aşamada kesin sonuçlara ulaşamasa da, sitelere anlamlı erişim ve Hükümetten daha eksiksiz bilgi olmaması nedeniyle, bu raporlar derin endişeler uyandırmaktadır.

88. Prensipte Çin yasalarıyla korunan etnik azınlıkların dil haklarına saygı gösterilmesine ilişkin BM insan hakları mekanizmaları tarafından da endişeler dile getirilmiştir. Örneğin, 2014 yılında, BM Ekonomi Komitesi Çin'e ilişkin periyodik incelemesinde, Sosyal ve Kültürel Haklar, etnik azınlıkların, azınlık dillerini, tarihini ve kültürünü kullanma ve öğretme ve dinlerini özgürce yaşama hakları da dahil olmak üzere kültürel yaşama katılma haklarının gerçekleştirilmesinde ciddi kısıtlamalarla karşılaşmaya devam etmesinden duyduğu endişeyi dile getirmiştir.

89. Sırasıyla 2017 ve 2018'de BM Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi'nin yanı sıra çeşitli Özel Prosedürlere dayalı yetki sahipleri, Uygurların çoğunlukta olduğu Hotan ilçesinde çıkarılan 2020 yılına kadar sonuca tam ulaşmak amacıyla, yetkililerden okul öncesi eğitimin üç yılında ve ilkokul ve ortaokulun ilk yıllarında ulusal ortak dilde (Mandarin Çincesi) öğretimi kesin olarak uygulamalarını talep eden 2017 yönergesi hakkında endişelerini dile getirmişlerdi. Bu yönerge, Uygur dilinde metinlerin, sloganların ve resimlerin eğitim sisteminde kullanılmasının yanı sıra Uygur dilinin toplu faaliyetler, kamu faaliyetleri ve yönetim çalışmaları için kullanılmasını yasaklamaktadır. Hükümet yanıtlarında, Özerk Uygur Bölgesi’nde iki dilli eğitime olan bağlılığını yeniden teyit etmiş, ancak direktifin gerçekliğini sorgulamamış veya yürürlükte kalıp kalmadığını netleştirmemiştir. OHCHR tarafından görüşülen kişiler ise, en azından 2014'ten bu yana, Uygurca ve/veya Kazakça eğitim veren okullar ve öğretmenlerin kademeli olarak iki dilli görevlerinden uzaklaştırıldığı ve yönergelerle kapatıldığını anlatmışlardır.

90. Hükümete göre, tüm ilk ve orta dereceli okullar, standart sözlü ve yazılı Çince derslerinin yanı sıra etnik azınlık gruplarının konuşulan ve yazılı dillerini müfredatlarına dahil etmiştir. Etnik azınlık dillerindeki dersler 1. sınıftan 8. sınıfa kadar (yerel olarak) zorunludur ve liselerde isteğe bağlıdır. Ders kitapları dört etnik azınlık dilinde mevcuttur. Artan sayıda öğrenci, lisans ve lisansüstü düzeyde Uygurca ve Kazakça da dahil olmak üzere etnik dilleri öğreniyor.

91. Bu bölümde açıklanan kısıtlamalar, uluslararası insan hakları hukuku açısından önemli endişeler doğurmaktadır. Uluslararası hukuk, bireysel ve toplu olarak kullanılan bir hak olan din veya inanç özgürlüğü hakkını kişinin kendi seçtiği bir dine sahip olması ve onu tezahür ettirmesi gibi tamamlayıcı bileşenlerinde özel olarak korur. Dinin tezahürü, dini dua ve vaaz, sembollerin teşhiri veya ibadet yerlerinin inşası şeklinde olsun, ibadetin yanı sıra dini bayramların gözetilmesi gibi gelenekler de dahil olmak üzere riayet ve uygulamaları içermektedir. Beslenme düzenlemeleri, ayırt edici kıyafetler giyme veya belirli bir dilin kullanılması ve kişinin kendi dini liderlerini seçme, dini okullar kurma ve dini metinler veya yayınlar hazırlama ve dağıtma özgürlüklerini kapsayan öğretim de buna dahildir. Uluslararası standartlara göre açıkça olağanüstü hallerde bile dini özgürlik hakkından vazgeçilemez. Kişinin dinini veya inancını seçme hakkı ile dinini özel olarak açıklama hakkı da kamu güvenliğini, düzenini, sağlığını ve ahlakını korumak veya temel hak ve başkalarının özgürlükleri korumak amacıyla da sınırlandırılamaz.

92. Özerk Uygur Bölgesi’nde İslami dini uygulamalarla ilgili olarak din özgürlüğünün kullanılmasına getirilen kısıtlamalar bu standartların gerisinde kalmaktadır. Yasal gerekliliği açısından, bazı kısıtlamalar yasal olarak öngörülse de, diğerleri, fiilen yasadışı olmasa bile, belirli davranış türlerinin pratikte “aşırılık işareti” olarak kabul edilmesinin bir sonucudur. Uzun sakal veya televizyon kullanmayı reddetmek gibi. Ayrıca, genişliği ve belirsizliği göz önüne alındığında, “dini aşırılıkçılıkla” mücadele etme ve ortadan kaldırma amacı, uluslararası insan hakları hukuku kapsamında tek başına meşru bir amaç olamaz. Son olarak, kabul edilen dini ilkelerin çok çeşitli tezahürleri üzerindeki genelleştirilmiş kısıtlamalar, böyle bir amaç için gerekli veya orantılı olarak nitelendirilemez.

93. Uluslararası hukuk, dini veya etnik kimliğe dayalı olanlar da dahil olmak üzere ayrımcılığı yasaklar ve azınlıkları kültürlerinden yararlanma, dinlerini açıklama ve dillerini kullanma konularında korur. “Sert Grev” kampanyası bağlamında, özellikle Uygur ve diğer ağırlıklı olarak Müslüman azınlıklara mensup kişilerin kimliklerinin ve kültürel yaşamlarının bir parçası olan uygulamaları kısıtlamak ve bastırmak, ayrıca bu tür azınlıklara yasaklanmış gerekçelerle ayrımcılık yapılması endişelerini dile getirmektedir.

 

B. Mahremiyet ve hareket özgürlüğü hakları

94. Hükümetin terörle mücadele ve “aşırılık” politikalarının uygulanmasına, kapsamlı yoğun gözetim ve kontrol biçimlerine ilişkin iddialar eşlik etmektedir.

95. Yukarıda vurgulandığı gibi, kamu güvenliği organlarına, “teknolojik soruşturma önlemleri” uygulamak ve kişisel biyometrik veriler dahil olmak üzere yaşamın çeşitli yönleriyle ilgili verileri toplamak ve saklamak dahil olmak üzere, terörist ve “aşırılıkçı” eylemleri önlemek, soruşturmak ve bunlara müdahale etmek için kapsamlı yetkiler verilmiştir. Ceza Muhakemesi Kanunu, kamu güvenliği görevlilerinin elektronik gözetim de dahil olmak üzere özel soruşturma tekniklerini kullanmasına izin verirken, Terörle Mücadele Kanunu, şüphelilere bir dizi kısıtlayıcı tedbir uygulamasına izin vermektedir.

96. Bu geniş yasal yetkiler, hem çevrimiçi hem de çevrimdışı olarak tüm bölgede uygulanan karmaşık, büyük ölçekli ve sistematik bir gözetim sistemi olduğu iddialarına yasal dayanak sağlamaktadır. Mevcut açıklamalar, bu sistemin, iris taramaları ve yüz görüntüleri dahil olmak üzere biyometrik veri toplama biçiminde kişisel ve elektronik izleme dahil olmak üzere gerekli teknolojiyi özel güvenlik ve teknoloji şirketleriyle ortaklaşa geliştirildiğini göstermektedir. Bu tür bir izlemenin, yüz tanıma yeteneklerinin konuşlandırılması da dahil olmak üzere, her zaman var olan bir gözetleme kameraları ağı tarafından yürütüldüğü bildirilmektedir. Geniş bir “kolay polis karakolu” ağı ve diğer kontrol noktaları ve büyük veri teknolojilerinin analitik kullanımıyla birlikte insanların kişisel iletişim cihazlarına ve finansal geçmişlerine geniş erişim sağlanabilmektedir.

97. Şu anda kamuya açık olan belgeler, (i) birçoğu “etnik dil nüfusunun” yaygın bir şekilde gözetlendiğini gösteren yüz binlerce polis dosyasını içeren bir polis veritabanını; (ii) “Entegre Ortak Operasyonlar Platformu” olarak adlandırılan, potansiyel gözaltı için işaretlenebilecek bireyler hakkında veri depolamaya hizmet eden bir polis platformundan “bültenler” olarak adlandırılan resmi nitelikte görünen belgeler (IJOP); ve (iii) IJOP sistemiyle iletişim kurmak için kullanılan ve belirli türdeki davranış ve göstergelere dayalı olarak potansiyel olarak tehdit edici olduğunu düşündüğü kişiler hakkında çeşitli verileri bir araya getiren bir polis uygulamasını içermektedir.

98. Birlikte ele alındığında, bunlar; Uygurlara ve ağırlıklı olarak Müslüman olan diğer nüfuslara yönelik olabilecek ve yönlendirilebilecek tutarlı bir istilacı elektronik gözetim modelinin kilit unsurlarını göstermektedir. Bu sistemle kişiler otomatik olarak izlenebilir ve bir VETC tesisine veya diğer gözaltı tesislerine olası sevk de dahil olmak üzere polis takibini gerektiren “aşırılık” işaretleri olarak kolluk kuvvetlerine bildirilebilir. Mevcut materyaller ayrıca, polisin bilgi toplamak için istihbaratçıları nasıl kullandığını ve ayrıca yabancı vatandaşlık kazanmış ve eve dönmek için vize talep eden Çin vatandaşlarının nasıl yakından izlenebileceğini detaylandırmaktadır.

99. Çevrimiçi gözetime ek olarak, 2016'dan itibaren, Özerk Uygur Bölgesi’nde ana yollarda, köylerde ve mahallelerde, ağır silahlı polis birimleri tarafından korunan fiziksel kontrol noktalarında ve ayrıca insan hareketlerinin diğer izleme biçimlerinde önemli bir genişleme görülmüştür. OHCHR'ye, bölge genelinde sözde “elverişli karakollar” ve güvenlik kontrol noktalarının çoğaldığı bildirilmiştir. Görüşülen bir kişinin ifadesiyle, “2,5 saat sürecek olan bir yol şimdi 9 saat sürmektedir”. Görüşülen kişiler ayrıca, kişinin evini terk etmesi ve hatta bir sonraki köye seyahat etmesi için yerel makamlardan izin alınması gerektiğini de ortaya koymuştur. Serbest dolaşıma yönelik bu tür kısıtlamaların hedefli ve ayrımcı bir şekilde uygulandığını, bu sayede etnik topluluk üyelerinin havaalanları da dahil olmak üzere barikatlarda ve kontrol noktalarında sistematik olarak kontrol edildiğini, diğerlerinin ise “yeşil kanallardan” geçebildiğini bildirmektedir. Mevcut bilgiler de güçlü bir şekilde Hükümet yetkililerinin 2014 yılı civarında Uygurların ve ağırlıklı olarak Müslüman olan diğer azınlıkların pasaportlarına el koymaya başladığını ve bu uygulamanın 2016 sonundan itibaren arttığını öne sürmektedir. Bazıları, yurt dışından Çin'e seyahat ederken, kişinin pasaportunda ikamet yeri (hukou) olarak “Sincan” adının belirtilmesinin, belirli bir sorgulamaya ayrılması için yeterli olduğunu bildirmiştir.

100. Ayrıca, Hükümet 2014'te Özerk Uygur Bölgesi’nde “Halkı Ziyaret Et, İnsanlara Fayda Sağla ve Halkın Kalplerini Bir Araya Getir” sloganıyla üç yıllık bir kampanya olan Fanghuiju programını başlattı ve bu program aracılığıyla insanları düzenli olarak ziyaret etmek üzere 200.000 kadro gönderdi. Yetkililer 2016 yılında, tüm etnik gruplardan kadroların ve sivil işçilerin düzenli ziyaretler yoluyla birbirleriyle eşleştirildiği “Aile Olmak” kampanyasını başlattı. Aralık 2017'de, yetkililer 1 milyonun üzerinde kadroyu ağırlıklı olarak kırsal evlerde bir hafta geçirmek üzere gönderdiklerinden bu program önemli ölçüde genişletildi. 2018'in başlarında, bu “evde kalma” programı, kadroların iki ayda bir en az beş gün ailelerin evlerinde geçirmesi şeklinde yeniden genişletildi. Hükümete göre, 2016 yılından bu yana, bu “etnik birlik” kampanyaları kapsamında yaklaşık 1,1 milyon yetkili 1,6 milyon yerel insanla “birbirlerine aile üyeleri gibi davranarak” “eşleşti ve arkadaş oldu” ve “yakın etkileşimler yoluyla derin bağlar kurdu”.

101. Bu tür aile yanında konaklama programları, Hükümet tarafından sosyal uyumu ve topluluk gelişimini teşvik edici olarak gösterilmektedir. Uygurlar doğası gereği bu uygulamada isteksiz görünmektedirler  ve bu uygulamanın aile hayatının mahremiyeti üzerinde açık ve önemli etkileri bulunmaktadır. Örneğin, bu tür programlarda ilk elden deneyime sahip olanlar, “akrabalar” ziyarete geldiğinde dua etmelerine veya kendi dillerini konuşmalarına nasıl izin verilmediğini açıklamışlardır. “Aile Olmak” programının da açık bir cinsel taciz etkisi olmuştur. Programı deneyimleyen birkaç kadın, ziyarete gelen (erkek) kadroların neden olduğu cinsel taciz ve diğer rahatsız edici rahatsızlık biçimlerinden bahsetmiştir. Aile yanında konaklama programına tabi tutulduğu sırada kocası bir VETC tesisinde gözaltına alınan bir görüşmeci, yaşadıklarını şöyle anlatmıştır: “Bizimle birlikte yediler. Onlara yemek hazırladım. Çocuklarımla ödev yaparken bile her zaman oradaydılar. Çocuklar babalarına karşı eğitilmek zorunda kaldılar, çünkü onun 'kötü fikirleri' olduğunu söylediler. Gün boyu gözetim vardı.”

102. Bu bölümde açıklanan yasalar, politikalar, programlar ve uygulamalar, çeşitli insan hakları sorunlarına yol açmaktadır. Herkesin, çevrimiçi ve çevrimdışı olarak, her zaman, kişinin fiziksel ve sosyal kimliğine ve özel hayatına ilişkin bilgileri içeren mahremiyete, özel hayata, aileye, eve veya yazışmaya yasadışı veya keyfi müdahalelere karşı korunma hakkı vardır. Bu hakka yapılacak herhangi bir müdahale yasal olmalı ve keyfi olmamalıdır. Bu da toplumun temel bir çıkarının korunmasını sağlamak için gerekli, orantılı ve kötüye kullanıma karşı yeterli güvencelerle birlikte olmalıdır. Genel olarak Özerk Uygur Bölgesi’nde kamu görevlilerine verilen geniş yetkiler sınırlı olmakla birlikte, suistimale karşı bağımsız gözetim ve usule ilişkin güvenceler, halihazırda önemli bir endişe kaynağıdır ve geniş kapsamlı ve son derece istilacı gözetim yöntemleriyle daha da kötüleşmektedir. “Aşırılık” merceğinden Uygurlara ve ağırlıklı olarak Müslüman olan diğer azınlıklara artan şekilde odaklanmanın da niyet ve/veya etki açısından ayrımcı olması muhtemeldir.

103. Uluslararası insan hakları hukuku, bir ülkenin sınırları içinde hareket ve ikamet özgürlüğünün yanı sıra kişinin kendi ülkesi de dahil olmak üzere bir ülkeden ayrılma hakkını da içeren seyahat özgürlüğü hakkını güvence altına alır. Bu hak yalnızca yasalarca sağlanan ve ulusal güvenlik, kamu güvenliği veya kamu düzeni için kesinlikle gerekli olan ve diğer insan haklarıyla tutarlı olan kısıtlamalara tabi tutulabilir. Bu tür kısıtlamaların ayrımcı bir amacı veya etkisi olmayabilir. Yukarıda açıklandığı gibi Özerk Uygur Bölgesi’ndeki çeşitli politikalar ve uygulamalar bu konuda endişelere yol açmaktadır.

 

C. Üreme hakları

104. Özerk Uygur Bölgesi’nde üreme hakları ihlallerine ilişkin başka iddialar ileri sürülmüştür. Bu iddialar, Çin'deki cinsel ve üreme haklarına ilişkin daha geniş insan hakları ihlalleri bağlamında yer almalıdır. BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi, 2014 yılı sonuç gözlemlerinde, Hükümetin “tek çocuk politikasını” revize etme kararını memnuniyetle karşılarken, kişilerin bu konuda özgürce karar verme fırsatı üzerindeki kısıtlamaların devam etmesinden endişe duymaya devam etmiştir. Komite, Hükümet tarafından sağlanan, Nüfus ve Aile Planlaması Kanununun doğum kotasını uygulamak için zorlayıcı tedbirlerin kullanılmasını yasakladığına dair bilgileri kaydetmesine rağmen “zorla kürtaj ve zorla kısırlaştırma da dahil olmak üzere cebri tedbirlerin kullanımı ile ilgili rapor edilen vakalardan ciddi şekilde endişe duymaya devam ettiğini belirtmiştir. BM Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi de Çin'i aile planlaması politikasını ihlal eden kadınlara yönelik yaptırımları kaldırmayı düşünmeye çağırmıştır.

105. 2017'den önce, Uygurlar gibi etnik azınlıkların Han Çinlilerine göre bir çocuk fazlasına sahip olmalarına izin veriliyordu, yani kentsel Uygur çiftlerinin iki çocuğu ve kırsal Uygur çiftlerinin üç çocuğu olabilirken, kentsel Han'a bir çocuğa ve kırsal Han'a iki çocuğa izin veriliyordu. Genel olarak, Hükümet, Özerk Uygur Bölgesi nüfusunun 2010 nüfus sayımında 12.98 milyondan 2020 nüfus sayımında 14.93 milyona çıktığını ve Uygur nüfusunun 2010 nüfus sayımında 10 milyondan 2020 nüfus sayımında yıllık ortalama %1.52. artışla 11,6 milyona çıktığını bildirmektedir.

106. 2017'de Özerk Uygur Bölgesi, bölgesel aile planlaması politikasını, tüm etnik gruplardan insanların kentsel alanlarda iki, kırsalda üç çocuğa sahip olmasına izin verecek şekilde değiştirdi, böylece politikayı eşitledi ve Han Çinli çiftlerin etnik azınlıklar ile eşit sayıda çocuğa sahip olmasına izin verdi.  Değişiklikler, politikayı ihlal eden kişilerin ödeyeceği “sosyal nafaka ödemesinde” üç kat artış da dahil olmak üzere, yaptırımı da güçlendirdi. Haziran 2021'de, yeni ulusal politikaya uygun olarak, Özerk Uygur Bölgesi tüm etnik gruplar için üç çocuk politikasını uygulamaya koydu.

107. Resmi nüfus rakamları, 2017'den itibaren Özerk Uygur Bölgesi’ndeki doğum oranlarında keskin bir düşüşe işaret ediyor. 2019'u kapsayan 2020 Çin İstatistik Yıllığı'ndan alınan veriler, iki yıl içinde Sincan'daki doğum oranının 2017’de yaklaşık %48,7 düşüşle binde 15,88’den binde 8,14'e düştüğünü gösteriyor. Tüm Çin için bu ortalama binde 10,48'dir.

Mavi çizgi, Özerk Uygur Bölgesi’nde 10.000 başına doğumların yüzdesini temsil eder. Kırmızı çizgi, Çin'in tamamında 10.000 başına doğumların yüzdesini temsil etmektedir.

 

108. Uygurların çoğunlukta olduğu bölgeler, bu düşüşün büyük kısmını temsil etti ve özellikle en büyük iki Uygur vilayeti bundan etkilendi. %96 Uygur olan Hotan'da doğum oranları 2016'da yüzde 20,94'ten 2018'de %8,58'e düştü. Benzer şekilde, %92,6 Uygur olan Kaşgar'da  doğum oranı 2016'da yaklaşık %18,19'dan 2018'de %7,94'e düştü. Çin'deki doğum oranlarındaki genel düşüş dikkate alındığında bile, bu rakamlar olağandışı ve keskin kalmaktadır. Aynısı, Özerk Uygur Bölgesi’ndeki sterilizasyon ve RİA yerleştirme rakamları için de geçerlidir ve resmi veriler, Çin'in geri kalanına kıyasla 2017 ve 2018 yıllarında bölgedeki her iki prosedür biçiminde alışılmadık derecede keskin bir artışa işaret etmektedir. Örneğin, 2018'de, Özerk Uygur Bölgesi’ndeki sterilizasyon sayısı 100.000 kişi başına 243 iken, Çin için genel rakam 100.000 kişi başına sadece 32.1 ile bunun çok küçük bir kısmıydı.

109. 2017 öncesinde Uygurlar ve diğer Müslüman etnik azınlıklar arasındaki yüksek doğum oranları, kısmen o zamandan önce aile planlaması politikalarının daha az katı bir şekilde uygulanmasına bağlanabilirken, bir dizi başka faktör de doğum oranlarındaki bu önemli ve hızlı düşüşe inandırıcı bir şekilde katkıda bulunmaktadır. Hükümet, kentleşme ve modernleşmenin doğum ve ölüm oranlarını düşürdüğü için verilerin daha geniş küresel verilerle uyumlu olduğunu belirtmektedir. Aynı zamanda, çeşitli Hükümet belgeleri, Özerk Uygur Bölgesi’ndeki etnik nüfus arasında doğum sıklığının "aşırılık" ile ilişkili olduğunu ve Özerk Uygur Bölgesi’nin terörle mücadele ve "aşırılıkçılık" karşıtı çerçevesi altında cezai tepkiler ortaya çıkardığını göstermektedir. Örneğin, Eylül 2021'de "Sincan Nüfus Dinamikleri ve Verileri" konulu Rapor’da Hükümet, çocuk doğum sıklığı ile dini "aşırılık" arasında açık bir bağlantı kurarak "geçmişte, uzun süreli, yaygın ve toksik etki altında olduğunu" belirtmiştir. Dini “aşırılık” nedeniyle, erken evlilik ve çocuk doğurma ve etnik azınlıklar arasında sık hamilelik ve doğumun olağan olduğu Sincan'da ve özellikle bölgenin güney kesiminde çok sayıda insanın yaşamı ciddi müdahalelere maruz kalmıştır”. Özerk Uygur Bölgesi Diyanet İşleri Yönetmeliği (XRAR) dini aşırıcılığın 15 “birincil ifadesinden” biri olarak “aile planlamasını engellemek için […] dinin kullanılmasını” yasaklar ve 2017 tarihli Özerk Uygur Bölgesi Aşırılıktan Uzaklaştırma Yönetmeliği (XRD), “aile planlaması politikalarının uygulanmasına kasten müdahale etmeyi veya baltalamayı içermektedir”.

110. Çocuk doğurma, aile planlaması politikasını ihlal ettiği tespit edilenlerin “mesleki beceri eğitimi ve öğretimi”ne yönlendirileceğini ve “uzun vadeli doğum kontrol önlemlerinin alınması gerektiğini” belirten uygulamalar Özerk Uygur Bölgesi ilçe düzeyindeki bir dizi resmi düzenlemede daha fazla yansıtılmaktadır. Buna ek olarak, gerçek olma olasılığı yüksek olan kamuya açık resmi belgeler, özellikle de “Karakax Listesi”, aile planlaması ihlallerinin bir VETC tesisine sevk için en yaygın nedenler arasında olduğunu göstermiştir.

111. OHCHR tarafından görüşülen birkaç kadın, özellikle Uygur ve etnik Kazak kadınlarla ilgili olarak zorla doğum kontrolü ve özellikle zorla spiral yerleştirme ve olası zorla kısırlaştırma iddialarını dile getirmiştir. Bazı kadınlar, aile planlaması politikasının ihlali nedeniyle “gözaltına alma” veya “hapis cezası” dahil olmak üzere sert cezaların riskinden bahsetmiştir. Bunlar arasında OHCHR, aile planlaması politikası kapsamında izin verilen çocuk sayısına ulaştıktan sonra kürtaj yaptırmaya veya spiral takmaya zorlandıklarını söyleyen bazı kadınlarla görüşmüştüri

112. Ulaşılabilir en yüksek sağlık standardına sahip olma hakkı, bireylerin ve çiftlerin “çocuklarının sayısına, aralığına ve zamanlamasına özgürce ve sorumlu bir şekilde karar verme” hakkını içeren cinsel ve üreme özgürlüğünü içerir. Devletlerin ortak refahın iddia edilen daha geniş çıkarları doğrultusunda dayattığı nüfus kontrol politikaları, uluslararası hukuk ve standartlarla uyumlu olmalıdır: İzlenen meşru amaçla orantılı olmalı ve asla ayrımcı olmamalıdır. Uluslararası standartlar ayrıca, aile planlaması politikalarının zorunlu ya da zorlamaya dayalı olmaması gerektiği yönündedir.

113. Bununla birlikte, mevcut bilgiler, Hükümetin sözde terörle mücadele ve “aşırılıkçılık”la mücadele politikaları bağlamında da dahil olmak üzere, 2017 sonrasında aile planlaması politikalarının sıkı bir şekilde uygulanmasına zorlayıcı tedbirlerin eşlik etmiş olabileceğini ve genel olarak Sincan'da ve özellikle ağırlıklı olarak Uygur nüfuslu bölgelerde doğum oranlarındaki önemli düşüşlerin bir nedeni olmuştur. Bu dönemde spiral yerleştirmeleri ve sterilizasyon prosedürlerindeki artış, para cezaları, VETC'ye sevk veya diğer gözaltı merkezlerine sevk tehditleri gibi katı önlemlerle uygulanan zorlayıcı aile planlaması politikaları bağlamında da ortaya çıkmaktadır. 2017-2019 dönemi. Özerk Uygur Bölgesi’ndeki politikalar, Hükümetin nüfus planlamasına yönelik daha geniş yaklaşımıyla nominal olarak tutarlı görünse de, bunların geniş bir dini “aşırılıkçılık” kavramıyla bağlantılı olduğu ve bu politikaların Uygur ve diğer ağırlıklı olarak Müslüman azınlıklara karşı ayrımcı bir şekilde uygulanmasına ilişkin endişeleri artırdığı görülmektedir.

114. Özetle, 2017'den bu yana aile planlaması politikalarının zorla uygulanması yoluyla üreme haklarının ihlal edildiğine dair güvenilir göstergeler bulunmaktadır. 2019 sonrası da dahil olmak üzere mevcut Hükümet verilerinin eksikliği, bu politikaların ve ilgili üreme hakları ihlallerinin mevcut uygulamanın tam kapsamı hakkında sonuç çıkarmayı zorlaştırmaktadır.

 

D. İstihdam ve İşgücü Sorunları

115. 20 Nisan 2022'de Çin Ulusal Halk Kongresi, 1930 tarihli (29 No'lu) Zorla Çalıştırma Sözleşmesinin ve 1957 tarihli (No. 105) Zorla Çalıştırmanın Kaldırılması Sözleşmesini onayladı. Daha önce Çin, istihdam ve eğitimde ırk ve din ve özgür iş seçimi için 1958 (No. 111) Ayrımcılık (İstihdam ve Meslek) Sözleşmesi ve 1964 (No. 122) İstihdam Politikası Sözleşmesi de dahil olmak üzere diğer ilgili ILO sözleşmelerini onaylamıştı. Hükümet, zorla çalıştırmaya karşı güvenceleri güçlendirmesi gereken bir dizi önemli iş kanunu reformu gerçekleştirmiştir. İş Kanunu'nun 96. Maddesi zorla çalıştırmayı yasaklar ve İş Sözleşmeleri Kanunu ve İstihdamın Teşviki Kanunu ek korumalar sağlar. Zorla çalıştırma Ceza Kanununun 244. maddesinde cezalandırılmaktadır ve mağdurlar Medeni Kanun kapsamında da talepte bulunabilirler. 2013 yılında Çin, kolluk kuvvetleri tarafından dayatılan bir idari gözaltı biçimi olan “çalışma yoluyla yeniden eğitim” sistemini resmen kaldırdı ve o zamandan beri ülke genelinde seks işçileri ve uyuşturucu bağımlıları için mevcut olan vesayet altında yeniden eğitim planlarını geri aldı. Çin'in İnsan ticaretine karşı Eylem Planı (2021-2030), zorla çalıştırma için insan ticaretini de kabul etmektedir.

116. İstihdam planları, Sincan da dahil olmak üzere Çin'in yoksulluğu azaltma programlarının önemli bir bileşeni olmuştur. Hükümetin Eylül 2020 tarihli "Sincan'da İstihdam ve Çalışma Hakları" başlıklı Raporuna göre, 2014'ten 2019'a kadar, Xinjiang'da istihdam edilen toplam insan sayısı %17,2 artarak 11,35 milyondan 13,3 milyona yükseldi. Rapor ayrıca kentsel istihdamdaki yıllık ortalama artışın 471.200'den fazla kişi olduğunu belirtiyor (Güney Sincan'da 148.000, %31,4'e tekabül ediyor); ve “artık kırsal emeğin” yıllık ortalama yer değiştirmesi, yaklaşık 1,68 milyonu veya %60'ından fazlası Sincan'ın güneyinde olmak üzere 2,76 milyondan fazla insandı. Bu planların odak noktası, geleneksel kalkınma göstergelerinin gerisinde kalan güney Sincan olmuştur.

117. Hükümet, yoksulluğu azaltma planlarını, dini “aşırılığın” önlenmesi ve bunlara karşı konulması ile yakından ilişkilendirmektedir. Rapor, Özerk Uygur Bölgesi’nde dini “aşırılıkçılık” ve yoksulluk arasında algılanan bağlantıya atıfta bulunarak, güney Sincan'ı oluşturan ve aşırı yoksulluk alanları olarak tanımlanan dört alanda “teröristlerin, ayrılıkçıların ve aşırılık yanlılarının […] halkı kışkırttığını” belirtmektedir. Standart sözlü ve yazılı Çin dilini öğrenmeye direnmek, modern bilimi reddetmek ve mesleki becerilerini, ekonomik koşullarını ve kendi yaşamlarını iyileştirme yeteneklerini geliştirmeyi reddetmek” eylemleri sonucunda insanların uzun vadeli bir yoksulluk durumuna düştükleri iddia edilmektedir.

118. En azından 2018'den bu yana, Uygur ve Özerk Uygur Bölgesi içinde ve dışında çoğunluğu Müslüman olan diğer azınlıklara yönelik cebri veya zorunlu çalıştırma uygulamalarına ilişkin raporların ortaya çıkması bu zemine karşıdır. Bu iddialar iki ana bağlamla ilgilidir: (i) VETC tesislerine yerleştirme ve “mezuniyet” üzerine; (ii) Özerk Uygur Bölgesi ve Çin'in diğer bölgelerinde “artık emek” ve “işgücü transferi” planları olarak bilinen işe yerleştirmeler.

119. Uluslararası standartlar, beceri geliştirme, istihdam yaratma ve yoksulluğu azaltma programları arasındaki güçlü bağlantıları vurgulayarak, bunların etnik azınlıklar gibi dezavantajlı grupların ilerlemesi için, gönüllülük ve ayrımcı olmayan bir temelde uygulama temel koşullarına tabi olarak kullanılmasını teşvik eder. ICESCR'nin 6. Maddesi, her insanın işi kabul etme veya seçme konusunda özgürce karar verme hakkını ve Devletlerin her türlü zorla çalıştırmayı ortadan kaldırma, yasaklama ve karşı koyma yükümlülüğünü içeren çalışma hakkını sağlar. Madde ICCPR'nin 8'i ayrıca, yetkili bir mahkeme tarafından belirli bir cezaya çarptırılan mevcut amaçlar için dışarıda zorla çalıştırmayı veya yasal bir emir sonucunda alıkonulan (veya şartlı salıverilme sırasında) bir kişinin normalde yapması gereken işi veya hizmeti yasaklar. ILO standartları, daha spesifik olarak, zorla çalıştırmayı “herhangi bir kişiden herhangi bir ceza tehdidi altında yapılan ve kişinin gönüllü olarak teklif etmediği tüm iş veya hizmetler” olarak tanımlar. “Ceza tehdidi”, cezai yaptırımların yanı sıra kimlik ve seyahat belgelerinin alıkoyulması, tehditler, şiddet, mali cezalar verilmesi, hapsedilmesi, ücret ödemelerinin ertelenmesi veya durdurulması veya hak veya diğer ayrıcalıkların kaybedilmesi gibi çeşitli zorlama biçimlerini ifade edebilir. Çeşitli çalışma planlarının bu standartlara göre değerlendirilmesi gerekir.

120. VETC tesislerine yerleştirme bağlamında zorla çalıştırma iddialarıyla ilgili olarak, Hükümetin raporlarının ve diğer kamu açıklamalarının VETC tesisleri ile istihdam planları arasında açık bir bağlantı kurmasına dikkat edilmelidir. Örneğin, 2019 tarihli “Sincan'da Mesleki Eğitim ve Öğretim” konulu rapor, “eğitim ve öğretim merkezlerinde eğitimlerini tamamlayan kursiyerlerin birçoğunun fabrikalarda veya işletmelerde iş bulmaya gittiğini” belirtmektedir. Resmi açıklamalar, VETC'ler ve istihdam arasındaki “kesintisiz bağlantı”ya atıfta bulunmaktadır. Ayrıca, Özerk Uygur Bölgesi’ndeki şirketlerin, eski mesleki eğitim “kursiyerleri” de dahil olmak üzere etnik azınlıkları işe almaya teşvik edildiği görülmektedir. Örneğin, 2018 yılında Kaşgar Halkı Bilgilendirme Ofisi'nden gelen resmi bir "bildiri", 100.000 kişiyi mesleki eğitimden istihdama transfer etmeyi planladığını ve “öğrenci” kiralamak isteyen işletmelere önemli sübvansiyonlar teklif ettiğini belirtti.

121. Hükümet, bu tür bir istihdamın kanuna uygun olarak gönüllü iş sözleşmelerine dayandığını iddia etmektedir. Ancak, çalışma programları ile VETC sistemi de dahil olmak üzere “aşırılıkçılık” karşıtı çerçeve arasındaki yakın bağlantı, bu tür programların bu tür bağlamlarda ne ölçüde tamamen gönüllü olarak kabul edilebileceği konusunda ciddi endişeler doğurmaktadır. Yukarıda açıklandığı gibi, VETC sistemi, konut tesislerine gönülsüz yerleştirmeler ve zorunlu “eğitim” yoluyla büyük ölçekli keyfi özgürlükten yoksun bırakma anlamına gelmektedir. Sonuç olarak sistemdeki bireyler sürekli bir “ceza tehdidi” altındadır. Örneğin, VETC tesislerinde tutuklular OHCHR'ye “mezuniyet sürecinin” bir parçası olarak VETC tesislerinde çalışmak zorunda olduklarını ve tesislerde daha uzun süre kalma korkusuyla reddetme olasılıklarının olmadığını söylemişlerdir. Ayrıca, Özerk Uygur Bölgesi Yönetmeliğindeki hükümler Aşırılıktan Kurtulma ve diğer kanunlar, yönetmelikler ve politikalar, kanunun kendi geniş kapsamlı dini “aşırılıkçılık” kriterlerine dayalı olarak işletmelere ve sendikalara radikallikten arındırma görevleri yüklemektedir.

122. Özerk Uygur Bölgesi’nde VETC tesislerine bağlı olması gerekmeyen zorla çalıştırma iddialarına ilişkin olarak, “fazla çalışma” planlarına ilişkin bazı kamuya açık bilgiler, “fazla emekçilerin” güvence altına alınmasında çeşitli zorlayıcı yöntemlerin kullanılabileceğini düşündürmektedir. Beş Mayıs 2017'de kabul edilen 13. Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nde Yoksulluğu Azaltma Yıllık Planı, “yoksul insanların iş bulma konusundaki isteksizliğinin, istihdam transferini ve geliri artırmayı zorlaştırdığına” atıfta bulunmaktadır. Diğer bir resmi belge ise “fazla emekçilerin” bir puan sistemiyle yönetildiğini ve “katılma koşulları olmasına rağmen eğitime katılmakta isteksiz davranan, dışarı çıkabilecek durumda olmasına rağmen aktif olarak çalışmayan bir kişinin tespit edilmesi durumunda puanların düşüldüğünü” belirtiyor. Aynı belgede “kırsal işgücü fazlası”nın “evlerinden çıkmak, eğitim almak ve sürekli istihdam edilmek istemedikleri” ve sistem yönetiminin “işini iyi yapanları ödüllendirmesi ve kötü bir iş yapanları eğitin ve hatta cezalandırın” ifadesi yer almaktadır.

123. Planların odak noktası, özellikle “onları çiftçiden sanayi işçisine dönüştürmek” için kırsal emekçileri hedef alıyor gibi görünüyor. Bunlar, aynı zamanda “geri” olarak algılanan ve dini “aşırılık” riski altında olan daha fakir bölgelerde olma eğilimindedir. Güney ve batı Sincan gibi. Bu tür bir hedefleme, gerekli gönüllülük olmadan yoksulluğun azaltılmasına odaklanabilirken, özellikle bu planların uygulandığı bu değerlendirmede açıklanan daha geniş bağlamda, dini ve etnik gerekçelerle bir tür ayrımcılığa da yol açabilir. Dini ve etnik temelli ayrımcılığın kendisi de insanları zorla çalıştırmaya karşı savunmasız hale getiren bir faktör olabilir.

124. ILO Sözleşmelerin ve Tavsiyelerin Uygulanmasına İlişkin Uzmanlar Komitesi (CEACR), 9 Şubat 2022 tarihinde yayınladığı yıllık raporunda, Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu tarafından 111 ve 122 Sayılı ILO Sözleşmelerinin Çin tarafından uygulanmasına ilişkin iddiaları inceledi ve Hükümetten yanıtlar istedi. 111 No'lu Sözleşme ile ilgili olarak, Komite, “çok sayıda ulusal ve bölgesel politika ve düzenleyici belgede ifade edilen politika yönergelerine ilişkin derin endişesini” ve “uygulanan yöntemlere ilişkin endişesini” belirtilen hedeflerinin etkisi ve (doğrudan veya dolaylı) Çin'deki etnik ve dini azınlıkların istihdam fırsatları ve muamelesi üzerindeki ayrımcı etkisi”ni ifade etmiştir.

125. 122 No'lu Sözleşme ile ilgili olarak, Komite, “Çin'deki Uygurların ve diğer Müslüman azınlıkların istihdam durumunun, çoğu düzenleyici ve politika belgelerinden kaynaklanan çok sayıda zorlayıcı önlem göstergesi sağladığını” gözlemlemiştir. Özgürce istihdam seçimini ciddi biçimde kısıtlayan önlemler: “Bunlar, kırsal kesimdeki hanelerin yerel ilçelerle birlikte emek ihracat kotalarına uygun olarak transferleri organize eden hükümet öncülüğünde seferber edilmesini; işçilerin güvenlik eskortu altında yer değiştirmesi veya transferi; yerinde yönetim ve işçilerin sıkı gözetim altında tutulması; işçilerin “devlet idaresini” kabul etmemesi durumunda mesleki eğitim ve öğretim merkezlerinde gözaltı tehdidi; ve yerleştirilen işçilerin işverenlerini özgürce değiştirememesi.”

126. CEACR'ın 111 No'lu Sözleşme ile ilgili yorumuna ilişkin havalesini takiben, Haziran 2022'de Uluslararası Çalışma Konferansı Standartların Uygulanması Komitesi, “Çin'de dini ve etnik bir azınlık olarak istihdam olanakları ve muameleleri üzerinde ayrımcı bir etkiye sahip olan temel haklarının ihlalidir ve Uygur halkına karşı tüm baskıcı tedbirlerin kullanılmasından üzüntü duymuştur.” Komite, Hükümet'i diğerlerinin yanı sıra “Uygur nüfusu ve diğer etnik azınlık gruplarına yönelik ayrımcı uygulamaları, radikalleri ortadan kaldırmak amacıyla etnik ve dini gerekçelerle hapsetme dahil, uygulamaları derhal durdurmaya” ve “mesleki eğitim ve öğretim merkezlerinin yetkisini idari gözetime dayalı siyasi ulusal ve bölgesel düzenleyici hükümleri değiştirmek çağırmıştır.”

127. İnsan hakları perspektifinden OHCHR, ILO denetim organları tarafından ortaya konan endişeleri paylaşmaktadır. VETC sistemi, “fazlalık” ve işgücü transferi planları bağlamında işe alma, yerleştirme ve çalışma koşullarında kullanılan yöntemler hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulmasına rağmen, Özerk Uygur Bölgesi’nde bu planlarla ilgili olarak OHCHR tarafından mevcut ve değerlendirilen bilgiler şunu göstermektedir: Çin'in uluslararası hukuk kapsamındaki yükümlülüklerine uygun olarak Hükümet tarafından daha fazla açıklama yapılmasına ve ILO'nun tavsiyelerinin takibinin sağlanmasına acilen ihtiyaç duyulmaktadır.

128. Özetle, VETC sistemiyle bağlantılı olanlar da dahil olmak üzere, işgücü ve istihdam planlarının, doğası veya etkisi bakımından ayrımcı göründüğüne ve Hükümet tarafından şeffaf bir açıklama yapılmasını gerektiren zorlama unsurları içerdiğine dair göstergeler vardır.

 

VII. Aile Ayrılığı ve Misillemeler

129. Özerk Uygur Bölgesi’nde sözde terörle mücadele ve “aşırılık” politikalarının uygulanması da aileler üzerinde derin etkiler yaratmıştır. Uygurların ve Özerk Uygur Bölgesi’ndeki diğer ağırlıklı olarak Müslüman toplulukların, genellikle gizlenen yaygın keyfi özgürlükten yoksun bırakılması, birçok ailenin dağılmasına ve sevdiklerinin nerede olduğundan habersiz olmasına yol açmıştır. Bu, özellikle aile üyeleri hakkında bilgi isteyenlere veya endişelerini alenen ifade edenlere karşı misilleme ve yıldırma iddialarının olduğu diaspora topluluğu için böyle olmuştur.

 

A. Aile Ayrılıkları ve Zorla Kaybetmeler

130. Ailelerin ayrılması ve zorla kaybetme iddiaları, çok sayıda insanın “zorla kaybedildiğini” veya “kayıp” olduğunu iddiaları, Özerk Uygur Bölgesi’ndeki durumla ilgili endişenin ilk göstergeleri arasındaydı. Hakkındaki çözülmemiş 152 davanın yaklaşık üçte ikisi BM Zorla veya İstem Dışı Kaybetmeler Çalışma Grubu'nun Çin'i, 2017-2022 dönemi boyunca Özerk Uygur Bölgesi ile ilgilidir.

131. Tüm Kişilerin Zorla Kaybetmeden Korunmasına Dair Sözleşme (CPED), bu tür kaybolmayı “Devlet görevlileri veya devletle hareket eden kişi veya gruplar tarafından tutuklanma, gözaltında tutulma, kaçırılma veya diğer herhangi bir şekilde özgürlükten yoksun bırakma” olarak tanımlar. Devletin yetkilendirilmesi, desteklenmesi veya göz yumması, ardından özgürlükten yoksun bırakıldığını kabul etmeyi reddetme veya kaybedilen kişinin akıbetinin veya nerede olduğunun gizlenmesi, böyle bir kişiyi yasanın koruması dışında bırakır”. Zorla Kaybetmelere Dair Sözleşmeye taraf olan bir ülke, İşkenceye Karşı Sözleşme gibi  taraf olduğu diğer insan hakları sözleşmelerinin kapsadığı zorla kaybetme yasağına ve normun geleneksel olarak kristalleştiği ölçüde bağlıdır. Ayrıca, zorla kaybetme mağdurunun nerede olduğuna dair gerçeği bilme hakkının reddedilmesi, bizzat yakın aileye yönelik bir tür zalim ve insanlık dışı muamele teşkil edebilir.

132. Bazı durumlarda, kişiler bir VETC tesisine götürüldüğünde, aile üyelerine nerede oldukları, merkezlere “sevk edilmelerinin” nedenleri veya tutulabilecekleri süre hakkında bilgi verilmemektedir. İlk elden bilgiler, aileyi bilgilendirmenin bir politika meselesi olarak değil, aile üyelerinin nerede oldukları hakkında bilgi aramaya yönelik ısrarlı girişimlerinin ardından geçici olarak yapıldığını göstermektedir. Görüşülen bazı kişiler, aile üyelerinin bir VETC tesisine veya başka bir gözaltı şekline alındığını biliyor veya bundan şüpheleniyor gibi görünse de, çoğu durumdan emin değildir ve yetkililerle nerede olduklarını açıklama girişimlerine rağmen, akıbetleri bilinmemektedir. Bu bilgi eksikliği ve herhangi bir temas olmaması, özellikle yurtdışında yaşayan aileler için acı verici olmuştur ve yetkililerin derhal açıklamasını gerektirmektedir. Aynı şekilde, eski tutuklular da VETC tesislerinde kaldıkları süre boyunca aileleriyle hiçbir temasının olmadığını ve ailelerinin onların nerede olduklarını bilip bilmediğini bilmediklerini söylemişlerdir. Suç netlik kazanmadan, bazı tutuklular gözaltına alınmıştır ve gözetim altında ara sıra aile ziyaretleri veya telefon görüşmeleri yapılmasına izin verilmektedir.

133. Özerk Uygur Bölgesi’nde sevdiklerinin nerede olduğunu arayan sürgündeki aile üyeleri tarafından kurulan bir platform olan Xinjiang Mağdurları Veri Tabanı, şu anda yüzlerce “kayıp kişi” kaydına sahiptir. OHCHR, sosyal medyada paylaşımda bulunan aile üyeleriyle yapılan düzinelerce röportajı, sevdiklerini bulma umuduyla kullanılan Sincan Kurbanları Veritabanı ve diğer siteleri gözden geçirmiştir. Ayrıca, bilgi almak için Özerk Uygur Bölgesi’ndeki yerel yetkililerle iletişime geçmeye çalışan aile üyeleri tarafından alınan ses kayıtlarını da inceledi. Bu vakaların bazılarına yönelik hükümet yanıtlarını da gözden geçirmiştir. Bu yanıtlar, genellikle kayıp olduğu iddia edilenlerin kanıtlayıcı bilgi olmaksızın Özerk Uygur Bölgesi’nde “normal hayatlar yaşadıklarını” ileri sürmektedir.

134. Örneğin, 9 Nisan 2021'de Pekin'de düzenlenen bir basın toplantısında yetkililer, Sincan Mağdurları Veritabanındaki 12.050 kişiden 10.708'inin varlığını doğruladıklarını kabul ettiler. 1.342 hesabın “uydurma” kişilere ait olduğu bildirildi. 10.708 kişiden 6.962'si “normal bir hayat yaşıyordu”; 3.244'ün terör eylemleri ve diğer cezai suçlardan hüküm giydiği bildirildi; 238'inin “hastalıklardan ve diğer nedenlerden” öldüğü ve 264'ünün yurtdışında yaşadığı bildirildi. Yetkililer, bu kişilerin adlarını veya hapis cezasını çekenlerin mahkum edildiği mahkeme kararlarını açıklamadı. Bu da aileler için belirsizlik durumunu uzatmaktadır.

135. Aile dağılmaları bir dizi faktörden kaynaklanır ve bunların tümü zorla veya istem dışı kaybetme anlamına gelmez. Üyeleri Özerk Uygur Bölgesi ve yurt dışında bölünmüş olan aileler arasında da aile ayrılıkları sorunları ortaya çıkmaktadır. Yurtdışından temas nedeniyle Özerk Uygur Bölgesi’nde aile üyelerine karşı misilleme riski, OHCHR ile yapılan görüşmelerde defalarca dile getirilen önemli bir nedendir, bu da temasların genellikle ailelerin kendileri tarafından kesilmesinin önemli bir nedeni olarak gözükmektedir. OHCHR ayrıca, Özerk Uygur Bölgesi’nde geride kalan çocuklarına ulaşamayan yurt dışında yaşayan Uygur ebeveynlerin bilgilerine sahiptir. Belirtildiği gibi, yurtdışındaki kişilerle temas, bir VETC tesisine sevk nedenlerinden biridir. Bir vakada, bir kişi, karısı ve çocuklarıyla ve ayrıca Özerk Uygur Bölgesi’ndeki 30'dan fazla akrabasıyla temasını kaybettiğini ve hepsinin ya telefon numaralarını değiştirdiğini ya da korku nedeniyle telefonlarını kabul etmediğini söyledi. Başka bir görüşülen kişinin sözleriyle: “Ailemle konuşmadım çünkü onlarla iletişim kurmamam söylendi, aksi takdirde yeniden eğitime gönderileceklerdi.”

 

B. Gözdağı Verme, Tehdit ve Misilleme

136. Çinli yetkililer, şu anda yurtdışında yaşayan mağdurları ve onların akrabalarını Özerk Uygur Bölgesi’ndeki deneyimleri hakkında konuştukları için açıkça eleştirmeye devam ediyor ve kamuoyuna açıklanan hikayeleri itibarsızlaştırıyor.

137. Bazıları serbest bırakılmadan önce VETC'lerdeki deneyimleri hakkında konuşmama sözü vererek bir belge imzalamaya zorlanan eski tutuklulara da gözdağı ve tehditler olduğu bilinmektedir. Görüşülen bir kişinin sözleriyle: kamp hakkında sessiz kalınacak bir belge imzaladım. Aksi takdirde daha uzun süre tutulacağız ve tüm aile cezalandırılacaktı.”

138. Gözdağı verme, tehdit etme ve misilleme modelleri görüşülen kişiler tarafından sürekli olarak vurgulanmıştır. OHCHR'nin konuştuğu kişilerin üçte ikisi, özellikle Çinliler tarafından ve aynı zamanda komşu devletlerden, sürgündeki Uygurlara veya Kazaklara aileleri ile tehdit edilen telefonlar geldiğini veya mesajlar atıldığını, Özerk Uygur Bölgesi ile ilgili açıklamaları veya savunmaları takip eden yetkililerin emriyle hareket edenlerin bir tür yıldırma veya misilleme yaptıklarını iddia etmişlerdir. Bazıları ayrıca, Özerk Uygur Bölgesi’ndeki aile üyelerinin, bir VETC'ye veya başka bir tesise götürülmek de dahil olmak üzere tehdit edildiğini veya doğrudan misillemeye maruz kaldığını iddia etmiştir.

139. Geçtiğimiz birkaç yıl içinde, uluslararası hukuk kapsamındaki yasağı ihlal ederek, yurtdışında bazı ülkelerde yaşayan, zorla geri gönderilen veya Çin'e zorla geri gönderilme riskiyle karşı karşıya olan Uygur topluluğunun üyeleri hakkında güvenilir bilgiler alınmıştır. BM Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi ve Özel Prosedürler de dahil olmak üzere BM insan hakları mekanizmaları, Uygurların Çin'e zorla geri gönderilmesine ilişkin raporlarla ilgili endişelerini dile getirmişler ve hem de Çin'in insan hakları ve mülteci hukuku yükümlülüklerini hatırlatmıştır. Bu bağlamda, OHCHR, pasaportları sona eren ve misilleme korkusu veya zorla geri gönderilme korkusu da dahil olmak üzere belgelerini yenilemede zorluk yaşayan üçüncü ülkelerde yaşayan düzinelerce Uygur'un da farkındadır.

140. Ayrıca, değer zincirleri aracılığıyla Özerk Uygur Bölgesi ile bağlantıları olan yabancı işletmeler tarafından istihdam edilen veya onlar adına faaliyetler yürüten, bir yandan da durum tespiti yapmaya çalışırken ve Birleşmiş Milletler Yol Gösterici İlkeler doğrultusunda şeffaflık talep ederken, personele karşı misilleme tehditleri olduğu iddia edilmektedir.

141. Bu yıldırma, tehdit ve misilleme kalıpları genellikle inandırıcıdır ve bu toplulukların ifade özgürlüğü, mahremiyet, fiziksel bütünlük ve aile hayatı hakları üzerinde ciddi bir caydırıcı etkiye neden olmuş ve olmaya devam etmesi muhtemeldir ve sonuç olarak Özerk Uygur Bölgesi içindeki durumla ilgili bilgi akışı engellenmektrdir.

142. Sonuç olarak, Uygurlar ve diğer ağırlıklı olarak Müslüman azınlıkların üyeleri arasında, bazı durumlarda zorla kaybetmeye varabilen aile ayrılıkları, gözaltı programının yürütülme şeklinin doğrudan bir sonucudur ve bu nedenle muhtemelen benzer ölçeklerde etkileri vardır. Özerk Uygur Bölgesi içinde ve dışında mağdurlara ve akrabalarına yönelik bir dizi gözdağı ve misilleme tehdidiyle daha da kötüleştmişlerdir. Kayıp aile üyelerinin akıbetini ve nerede olduklarını acilen açıklama ve güvenli temasları ve yeniden birleşmeyi kolaylaştırma sorumluluğu Hükümete aittir. Aynı zamanda ve Özerk Uygur Bömlgesi’ndeki insan hakları durumunun genel değerlendirmesinin ışığında, Uygurları ve Özerk Uygur Bölgesi’ndeki diğer Müslüman azınlıkları barındıran ülkeler, herhangi bir gerçek risk altında, yasaklama ilkesinin ihlal edilmesi riskinin bulunduğu durumlarda, onları zorla iade etmekten kaçınmalıdır.

 

VIII. Genel değerlendirme ve öneriler

143. Hükümetin terörle mücadele ve “aşırılıkçılık”la mücadele stratejileri uygulaması bağlamında Özerk Uygur Bölgesi’nde ciddi insan hakları ihlalleri işlenmiştir. Özerk Uygur Bölgesi’nde bu stratejilerin ve ilgili politikaların uygulanması, geniş bir yelpazedeki insan hakları üzerinde birbirine kenetlenen şiddetli ve yersiz kısıtlamalara yol açmıştır. Bu kısıtlama kalıpları, ayrımcı bir karakter göstermektedir, çünkü altta yatan eylemler genellikle doğrudan veya dolaylı olarak Uygur ve diğer ağırlıklı olarak Müslüman toplulukları etkilemektedir.

144. Bu değerlendirmede belgelendiği üzere, bu insan hakları ihlalleri, uluslararası insan hakları normları ve standartları açısından son derece sorunlu olan yerel bir “terörle mücadele hukuk sisteminden” kaynaklanmaktadır. Sınırlı güvenceler ve yetersiz bağımsız gözetim bağlamında geniş soruşturma, önleyici ve zorlayıcı yetkileri yorumlamak ve uygulamak için yetkililere geniş takdir yetkisi veren belirsiz, geniş ve açık uçlu kavramlar içermektedir. Ayrımcı uygulamaya karşı savunmasız olan bu çerçeve, pratikte Uygur üyelerinin ve Özerk Uygur Bölgesi’ndeki diğer ağırlıklı olarak Müslüman toplulukların, VETC adı verilen tesislerde ve diğer tesislerde, en azından 2017 ve 2019 yılları arasında, geniş çaplı özgürlüklerinden mahrum bırakılmasına yol açmıştır. VETC sistemi o zamandan beri Hükümetin iddia ettiği gibi kapsamı daraltılmış veya tasfiye edilmiş olsa bile, onu destekleyen yasalar ve politikalar yürürlüktedir. Ceza adaleti süreçleri sonucunda meydana gelen hapis cezalarının sayısında ve uzunluğunda paralel bir artış var gibi görünüyor, bu da terörle mücadele ve “aşırılıkçılık”la mücadele gerekçesiyle özgürlükten yoksun bırakmanın odağının hapse atılmaya kaydığını gösteriyor.

145. VETC tesisleri adı verilen sistemde tutulan kişilere yönelik muamele eşit derecede önemlidir. Zorla tıbbi tedavi ve olumsuz gözaltı koşulları da dahil olmak üzere işkence veya kötü muamele örüntüleri iddiaları ile cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddete ilişkin bireysel vaka iddiaları inandırıcıdır. Bu aşamadaki mevcut bilgiler, OHCHR'nin bu tür suistimallerin tam kapsamına ilişkin kesin sonuçlar çıkarmasına izin vermese de, VETC tesislerinin yüksek düzeyde güvenlik altına alınmış ve ayrımcı doğasının, etkili çözüm yollarına sınırlı erişimin veya yetkililerin gözetiminin sınırlı olduğu açıktır. Bu da bu tür ihlallerin geniş çapta gerçekleşmesi için verimli bir zemin sağlamaktadır.

146. VETC'deki ve diğer gözaltı merkezlerindeki keyfi gözaltı sistemleri ve ilgili istismar kalıpları, bu grupların bireysel üyelerinden algılanan güvenlik tehditlerine dayalı olarak Uygur üyelerine ve ağırlıklı olarak Müslüman olan diğer azınlıklara karşı daha geniş bir ayrımcılık zemini ile karşı karşıya bırakmaktadır. Bu, uluslararası normları ve standartları ihlal eden insan hakları ve temel özgürlükler üzerinde geniş kapsamlı, keyfi ve ayrımcı kısıtlamaları içermektedir. Bunlar, dini kimlik ve ifade üzerindeki aşırı kısıtlamaların yanı sıra mahremiyet ve hareket haklarını da içermektedir. Aile planlaması ve doğum kontrol politikalarının zorlayıcı ve ayrımcı bir şekilde uygulanması yoluyla üreme haklarının ihlal edildiğine dair ciddi emareler bulunmaktadır. Benzer şekilde, VETC sistemiyle bağlantılı olanlar da dahil olmak üzere, yoksulluğun azaltılması ve “aşırılığın” önlenmesi gibi iddia edilen amaçlara yönelik çalışma ve istihdam planlarının, dini ve etnik gerekçelerle baskı ve ayrımcılık unsurlarını içerebileceğine dair göstergeler vardır.

147. Özerk Uygur Bölgesi’nde açıklanan politikalar ve uygulamalar, aileleri ayırarak ve insan temaslarını keserek sınır ötesinde yaşayan Uygur, Kazak ve diğer ağırlıklı olarak Müslüman azınlık ailelerine özel acılar yaşatmış, konuşan diaspora topluluğunun üyelerine yönelik gözdağı ve tehdit kalıplarıyla daha da şiddetlenmiştir.

148. Hükümetin 2017-2019 döneminde ve potansiyel olarak sonrasında Özerk Uygur Bölgesi’nde terörizme ve “aşırılıkçılığa” karşı beyan ettiği hareketin uygulanması hakkında OHCHR'ye şu anda mevcut olan bilgiler, uluslararası ceza hukuku açısından da endişeler uyandırmaktadır. Uygur üyelerinin ve ağırlıklı olarak Müslüman olan diğer grupların, kısıtlamalar ve daha genel olarak bireysel ve toplu olarak sahip olunan temel haklardan yoksun bırakılma bağlamında, yasa ve politika uyarınca keyfi ve ayrımcı gözaltı kapsamı, uluslararası suçları, özellikle insanlığa karşı suçları oluşturmaktadır.

149. Hükümet, tüm yasa ve politikaların uluslararası insan hakları hukuku ile uyumlu hale getirilmesini sağlamak ve insan hakları ihlali iddialarını ivedilikle soruşturmak, faillere karşı hesap verebilirliği sağlamak ve mağdurlara tazminat sağlamak birincil görevini yerine getirmelidir. Keyfi olarak özgürlüğünden yoksun bırakılan kişiler derhal serbest bırakılmalıdır. Ciddi ihlallerin devam etmesi ve tekrarlanması için koşullar mevcut olduğundan, bunların da derhal ve etkili bir şekilde ele alınması gerekmektedir. Özerk Uygur Bölgwsi’ndeki insan hakları konusunda, Hükümet, Birleşmiş Milletler, hükümetler arası organlar ve insan hakları sisteminin yanı sıra daha geniş anlamda uluslararası toplum tarafından da acilen ilgilenilmesini gerektirmektedir.

150. OHCHR, Özerk Uygur Bölgesi’ndeki durumun çeşitli yönleri hakkında bilgi paylaştığı için Hükümete ve diğer kurumlara minnettardır. Bu değerlendirme aynı zamanda son yıllarda sivil toplum kuruluşları, araştırmacılar, gazeteciler ve akademisyenler tarafından tamamlanan (ve OHCHR tarafından bağımsız olarak değerlendirilen) çok sayıda araştırma ile kolaylaştırılmıştır. OHCHR, kendileri ve sevdikleri için potansiyel risklere rağmen deneyimlerini OHCHR ile paylaşmaya istekli olan mağdurlara ve tanıklara derinden minnettardır.

 

Öneriler

151. OHCHR, Çin Hükümetine şunları tavsiye etmektedir:

(i) VETC'lerde, cezaevlerinde veya diğer gözaltı merkezlerinde olsun, Özerk Uygur Bölgesi’nde keyfi olarak özgürlüklerinden yoksun bırakılan tüm bireyleri serbest bırakmak için hızlı adımlar atmalıdır;

(ii) Özerk Uygur Bölgesi’nde sevdikleri hakkında bilgi arayan bireylerin nerede olduklarını, tam konumlarının ayrıntılarını vermek ve ailelerin yeniden bir araya gelmesini sağlayacak güvenli iletişim ve seyahat kanalları kurmak da dahil olmak üzere acilen açıklığa kavuşturmalıdır;

(iii) Bağlayıcı uluslararası insan hakları hukukuna uyumlarını sağlamak için Özerk Uygur Bölgesi’nde ulusal güvenlik, terörle mücadele ve azınlık haklarını yöneten yasal çerçevenin tam bir incelemesini üstlenmeli ve Uygurlara ve diğer ağırlıklı olarak Müslüman olan diğer kişilere karşı tüm ayrımcı yasaları, politikaları ve uygulamaları acilen yürürlükten kaldırmalıdır,

(iv) İşkence, cinsel şiddet, kötü muamele, zorla tıbbi tedavi iddialarının yanı sıra zorla çalıştırma ve gözaltında ölüm raporları da dahil olmak üzere VETC'lerde ve diğer gözaltı merkezlerindeki insan hakları ihlallerine ilişkin iddiaları derhal araştırmalıdır;

(v) BM İşkenceye Karşı Komite ve BM Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Komite'nin Nihai Gözlemlerini öncelikli olarak uygulamalı; buna, tüm iddiaların hızlı, tarafsız ve etkili bir şekilde soruşturulmasını sağlamak için bağımsız bir gözetim mekanizmasının kurulması da dahildir.

(vi) Hem çevrimiçi hem de çevrimdışı gözetimin, ulusal güvenlik meseleleri de dahil olmak üzere katı yasallık, gereklilik ve orantılılık testlerine uygun olmasını ve bireylerin temel hak ve özgürlüklerini ihlal etmemesini sağlamalıdır;

(vii) ILO Uzmanlar Komitesi tarafından 111 ve 122 Sayılı Sözleşmelere ilişkin olarak yapılan tavsiyelerin uygulanmasında, teknik bir danışma görevine izin verilmesi de dahil olmak üzere ve zorla çalıştırmaya ilişkin 29 ve 105 Sayılı Sözleşmelerin ve 2014 protokolünün  uygulanmasında ILO ve sosyal ortaklarla işbirliği yapmalıdır.

(viii) İnsan hakları ihlallerinin mağdurlarına yeterli çözüm ve tazmin sağlamalıdır;

(ix) Camilerin, türbelerin ve mezarlıkların tahrip edildiğine dair raporları veri ve bilgi vererek açıklığa kavuşturmalı ve bu arada bu tür tüm faaliyetleri askıya almalıdır;

(x) Uygurlara ve yurtdışındaki diğer ağırlıklı olarak Müslüman azınlıklara karşı savunuculukları ve Özerk Uygur Bölgesi’ndeki aile üyelerine yönelik tüm yıldırma ve misillemeleri derhal durdurmalı; ve Uygur ve diğer ağırlıklı olarak Müslüman azınlıklar da dahil olmak üzere tüm vatandaşların geçerli bir pasaporta sahip olmalarını ve misilleme korkusu olmadan Çin'e ve Çin'den seyahat edebilmelerini imkan sağlamalıdır;

(xi) Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmeyi; Tüm Kişilerin Zorla Kaybedilmeden Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme; ve İşkenceye Karşı Sözleşmenin, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşmeye ve Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşmeye Ek Seçmeli Protokolleri onaylamalıdır;

(xii) Zorla ve Gönülsüz Kaybetmeler Çalışma Grubunu, Keyfi Gözaltı Çalışma Grubunu, İşkence Özel Raportörü, Azınlık Hakları Özel Raportörü, Özerk Uygur Bölgesi dahil olmak üzere Çin'e sınırsız ülke ziyaretleri yapmak üzere Kültürel Haklar Özel Raportörü ve İş ve İnsan Hakları Çalışma Grubunu, Din ve İnanç Özgürlüğü Özel Raportörü'nü öncelikli olarak davet etmelidir,

(xiii) Durumun daha fazla değerlendirilmesini sağlamak için OHCHR ile çalışmaya devam etmeli; ve Yüksek Komiser'in ziyaretini takiben, OHCHR'nin daha sonraki ziyaretlerini ve Özerk Uygur Bölgesi’ndeki  insan hakları konularında teknik değişimleri kolaylaştırmalıdır.

OHCHR, bu tavsiyelerin uygulanmasında destek ve tavsiyede bulunmaya devam etmektedir.

152. OHCHR, iş dünyasına şunları tavsiye etmektedir:

(i) Gelişmiş insan hakları durum tespiti de dahil olmak üzere, BM İş ve İnsan Hakları Rehber İlkelerinde belirtildiği şekilde faaliyetler ve iş ilişkilerinde insan haklarına saygı gösterme sorumluluğunu yerine getirmek için mümkün olan tüm önlemleri alır ve bu konuda şeffaf bir şekilde rapor verir;

(ii) Ürün ve hizmetlerin mahremiyet hakları, hareket özgürlüğü ve sivil toplum kuruluşlarına saygı dahil olmak üzere olumsuz insan hakları etkilerine yol açıp açmayacağı veya katkıda bulunup bulunmayacağı da dahil olmak üzere, gözetim ve güvenlik sektöründe yer alan şirketler tarafından insan hakları risk değerlendirmesini güçlendirir.

     OHCHR, uluslararası topluluğa, bu tavsiyelerin takibinde Özerk Uygur bölgesinde insan haklarının korunması ve geliştirilmesini güçlendirmeye yönelik çabaları desteklemesini tavsiye eder. Devletler ayrıca geri gönderme riski altında olan Uygur üyelerini ve ağırlıklı olarak Müslüman olan diğer azınlıkları Çin'e geri göndermekten kaçınmalı ve bulundukları Devletlerdeki mağdurlara tıbbi ve psiko-sosyal destek de dahil olmak üzere insani yardım sağlamalıdır.

Ek

Çin Halk Cumhuriyeti'nin Cenevre'deki Birleşmiş Milletler Daimi Temsilciliğinin 31 Ağustos 2022 tarihli Sözlü Notası ve eki

Şu adresten ulaşılabilir: https://www.ohchr.org/en/documents/country-reports/ohchr-assessment-human-rights-concerns-xinjiang-uyghur-autonomous-region

* OHCHR tarafından bireysel hakların ve çıkarların gerektiği şekilde korunmasına yönelik politikaya ek olarak uygulanan redaksiyonlar.

Toplam Okunma Sayısı : 537